Direct naar de inhoud
EMT Blog
Nieuwsartikel15 december 2020

Machinevertaling of de kwelling van Nutella®

Door dr. Jean-Yves Bassole, Hoofd van het Institute of Translators, Interpreters and International Relations (ITIRI), Faculteit Moderne Talen, Universiteit van Straatsburg, Frankrijk. Vertaald vanuit het Frans naar het Engels door Duncan Miller, Master in Research in Science and Technology Studies, MA in Professional Translation, beëdigd vertaler/tolk bij het Hof van Beroep van Colmar, docent aan het Institute of Translators, Interpreters and International Relations (ITIRI), Faculteit Moderne Talen, Universiteit van Straatsburg, Frankrijk. Vertaald vanuit het Engels door Loran Van Eenaeme en gereviseerd door Nawal Aghallaj in het kader van Vertaalbureausimulatie, Master of Arts in het Vertalen, Vrije Universiteit Brussel

Robotrad poster de la conférence

Vertaaldocenten worden steeds vaker geconfronteerd met een bedreigende realiteit die hun lessen dreigt te schaden: machinevertaling. Toegegeven, machinevertaling wordt als zodanig gedoceerd en in vertaalcursussen worden lessen in post-editing gegeven. De verleiding is echter vaak te groot. Sommige studenten kunnen niet anders dan gebruikmaken van allerlei automatische vertaaltools, die vriendelijk ter beschikking worden gesteld door de bedrijven die ze produceren. Wie zou gemakkelijk een pot Nutella afslaan? Laten we eerlijk zijn, iedereen kan die verleiding begrijpen. Wie heeft er nog nooit aan toegegeven?

Eigenlijk is het bezwijken voor die verleiding niet wat ons het meest stoort. Niemand kan het studenten kwalijk nemen dat ze alle beschikbare hulpmiddelen gebruiken. Is dat immers niet wat wij hen aanraden te doen op de dag dat zij onze collega's worden, als vertalers? We maken ons geen zorgen dat ze die hulpmiddelen als zodanig gebruiken; we maken ons zorgen dat ze die te vroeg zullen gebruiken, zonder eerst de juiste lessen te hebben gevolgd die bedoeld zijn om hen bewust te maken van de voor- en nadelen van die bepaalde hulpmiddelen.

Docenten zouden zich daarom de volgende vraag moeten stellen. Als studenten niet het geduld hebben om te wachten op het juiste moment om de bovengenoemde hulpmiddelen te gebruiken, zou het dan niet verstandiger zijn om onze cursussen anders op te stellen door in een vroeger stadium een inleiding tot die hulpmiddelen te voorzien? De antwoorden variëren naargelang het land, de cultuur en de universiteit. Het antwoord op die vraag hangt ook samen met de inherente structuur van de vertaalwetenschap. In sommige universiteiten wordt vertalen al in het eerste jaar bestudeerd, terwijl men in andere van mening is dat een gedegen taalkundige en culturele kennis vereist is voordat er wordt vertaald.

Dat is het geval voor het Institute of Translators, Interpreters and International Relations (ITIRI), Faculteit Moderne Talen, Universiteit van Straatsburg, waar de vertaalstudies pas beginnen in het eerste jaar van het masterprogramma. Kandidaten worden enkel toegelaten als ze drie jaar universitaire ervaring hebben (in talen, literatuur, rechten of een andere studie), en als ze slagen voor de toelatingstests, waarbij wordt nagegaan of hun taalkundige en culturele achtergrond toereikend is.

Het valt op dat onze opvatting wordt bepaald door een minimumvereiste om het volgende niveau te kunnen bereiken. Onder die omstandigheden is het niet verwonderlijk dat lessen in post-editing alleen worden gedoceerd in het tweede jaar van de masteropleidingen Professioneel Vertalen, Literair Vertalen en Audiovisueel Vertalen en Toegankelijkheid. Voor ons lijkt het duidelijk dat automatische vertaalhulpmiddelen pas echt nuttig kunnen zijn als studenten voldoende getraind zijn in vertalen.

Gezien de houding van de docenten en de eerdergenoemde verleiding van de studenten, is de enige haalbare oplossing de eerstejaars masterstudenten te informeren over de inherente gevaren van automatische vertaalhulpmiddelen. Het is in die geest dat ik een toespraak zal houden op het volgende congres dat door ITIRI wordt georganiseerd, getiteld ROBOTRAD, en is gepland voor het najaar van 2021. Ik zal trachten voor te stellen wat ik onze studenten probeer duidelijk te maken, namelijk dat in het algemeen niemand een virtuoos kan worden zonder eerst muziektheorie te studeren.

Sommige van onze vertaaldocenten geven hun studenten soms een tekst om te vertalen, samen met verschillende 'vertalingen' die door automatische vertaalhulpmiddelen werden gegenereerd. Deze zeer pedagogische aanpak, die ik in feite zou willen vergelijken met een soort mijnopruiming, wordt over het algemeen uitgevoerd met teksten die verband houden met het zogenaamd 'pragmatisch vertalen'. Ik heb daarentegen besloten het experiment uit te voeren met teksten van twintigste-eeuwse auteurs, maar met een voorkeur voor fragmenten die meer op spreektaal zijn gebaseerd.

Zo ben ik erin geslaagd een waaier van moeilijkheden op het gebied van woordenschat, syntaxis en morfologie te selecteren, samen met een paar flitsende geestigheden. Die zinnen of groepen van zinnen werden ingevoerd in vijf vertaalmachines, om vervolgens vertaald te worden naar het Engels. De gekozen methode bestond erin op dezelfde dag en op vrijwel hetzelfde tijdstip een zin in de vijf machines in te voeren. Diezelfde procedure werd tweemaal herhaald, na een periode van ten minste vierentwintig uur, om de stabiliteit van de antwoorden te bevestigen of te ontkrachten. Dezelfde procedure werd uitgevoerd vanuit twee andere werkplekken.

Zonder de bevindingen in detail te bespreken, kwamen onmiddellijk drie belangrijke tendensen naar voren:

  • In meerdere gevallen geeft de gegenereerde vertaling geen indruk van stabiliteit: dezelfde zin kan door dezelfde vertaalmachine met een interval van vierentwintig of achtenveertig uur anders worden vertaald.
  • De gegenereerde vertalingen vanuit de ene werkplek naar de andere geven evenmin een indruk van stabiliteit.
  • De uitdrukkingen met betrekking tot gesproken taal of humor worden zelden geïdentificeerd.

Als voorbeeld zijn hier enkele vertalingen die werden verkregen voor de titel van deze post, die ik bescheiden vertaald zou hebben als 'Machinevertaling of de kwelling van Nutella': 

De automatische vertaling of de kwelling van Nutella.

Machinevertaling of de kwelling van Nutella.

Machinevertaling of Nutella-aanvulling.

Machinevertaling of Nutella-foltering.

Wat de voorgestelde vertalingen betreft, kunnen we vaststellen dat er evenveel waarneembare verbeteringen als verbijsterende verslechteringen zijn.

De studenten komen zeer snel tot de conclusie dat zij dergelijke vertalingen niet kunnen vertrouwen. Door het groot aantal oplossingen worden zij zich bewust van de inconsistenties, de verschillen van werkplek tot werkplek en de noodzaak om het zekere voor het onzekere te nemen. Zij beseffen dat die hulpmiddelen, die vrij beschikbaar worden gesteld op het internet, hen niet echt zullen helpen, maar eerder tijdrovende valstrikken zullen blijken.

Zodra zij zich daarvan bewust zijn, slagen de studenten er vaak in de herhaaldelijke foute kunstgrepen te herkennen. Soms slagen ze er zelfs in een verklaring te geven voor bepaalde soorten fouten. Het lijdt geen twijfel dat ze vanaf dat moment klaar zijn om hun opleiding voort te zetten zonder het risico te lopen te worden gelokt door de sirenen van de machinevertaling. Eenmaal ze geslaagd zijn voor dat eerste niveau, zullen ze ook klaar zijn om vol zelfvertrouwen van start te gaan met de lessen over post-editing.

Google Translate

Automatisch vertalen of de kwelling van Nutella®

Vertaaldocenten worden steeds vaker geconfronteerd met een dreigende realiteit die hun lessen dreigt te beïnvloeden: automatische vertaaltools. Natuurlijk wordt dit onderwerp als zodanig onderwezen en voorzien vertaalopleidingen over het algemeen in cursussen na-vertalen. Toch is de verleiding vaak te groot: sommige studenten kunnen niet anders dan gebruik maken van verschillende automatische vertaaltools die hun gratis ter beschikking worden gesteld door de bedrijven die ze hebben ontwikkeld. Wie zou zonder blikken of blozen afstand doen van een pot Nutella? Laten we er geen doekjes om winden, we kunnen allemaal begrip opbrengen voor deze verleiding - wie is er nooit voor bezweken?

Wat ons het meest stoort is niet dat de verleiding zich voordoet - niemand kan zijn leerlingen verwijten dat zij gebruik maken van alle middelen die hun ter beschikking staan. Is dat uiteindelijk niet wat we van hen zullen vragen op de dag dat ze onze collega's in het beroep van vertaler worden? Nee, wat ons stoort is niet dat ze het doen, maar dat ze het te vroeg doen, zonder eerst de juiste cursussen te hebben gevolgd, die hen waarschijnlijk bewust zullen maken van de sterke en zwakke punten van de aangeboden instrumenten.

Aan de kant van de docenten rijst dan de vraag: als studenten niet het geduld hebben om te wachten op het juiste moment om de bovengenoemde instrumenten te gebruiken, zou het dan niet verstandig zijn om onze cursussen te heroverwegen door eerder contact met deze instrumenten te integreren? De antwoorden variëren per land, cultuur en instelling. Het antwoord op deze vraag hangt ook samen met de structuur zelf van de vertaalwetenschap: sommige universitaire stelsels zijn van mening dat men vanaf het eerste jaar van het licentiaat vertalen kan beginnen, andere zijn van mening dat men eerst een stevige linguïstische en culturele basis moet hebben verworven voordat men met de vertaalpraktijk kan beginnen.

Dit is het geval met het Instituut voor Vertalers, Tolken en Internationale Betrekkingen (ITIRI), Faculteit Talen van de Universiteit van Straatsburg: de vertaalopleiding begint in het eerste jaar van de master, waarbij het toelatingsbewijs bestaat uit, enerzijds, drie jaar universitaire studies (in talen, menswetenschappen, rechten of een ander vakgebied) en, anderzijds, het slagen voor toelatingsexamens die het taalkundig niveau en de culturele achtergrond van de kandidaat moeten garanderen.

Zoals we kunnen zien, is onze opvatting die van een minimum dat vereist is om naar het volgende niveau te gaan. Onder deze voorwaarden mag het ons niet verbazen dat wij in het tweede jaar van de masteropleiding een post-editorale cursus voor professionele vertaling, literaire vertaling of audio-visuele vertaling en toegankelijkheid handhaven. Het lijkt ons duidelijk dat automatische vertaaltools pas echt van nut kunnen zijn als de student al voldoende getraind is in vertalen.

Geconfronteerd met deze principiële keuze van de opleiders en de hierboven vermelde verleiding van de studenten, bestaat de enige haalbare oplossing erin de eerstejaars masterstudenten te informeren over de gevaren die inherent zijn aan automatische vertaaltools. Het is in deze geest dat ik een paper zal presenteren op het volgende door het ITIRI georganiseerde congres, getiteld ROBOTRAD, dat gepland is voor het najaar van 2021. Ik zal trachten onze studenten duidelijk te maken wat ik probeer aan te tonen, namelijk dat als algemene regel geldt dat niemand virtuoos wordt zonder muziektheorie te hebben gestudeerd.

Sommige van mijn collega's die vertalers zijn, geven hun studenten soms een tekst om te vertalen, samen met verschillende "vertalingen" die door automatische vertaaltools worden geleverd. Deze zeer leerzame operatie, die ik zou willen beschouwen als een soort ontmijning, wordt over het algemeen uitgevoerd op teksten die betrekking hebben op wat men pragmatisch vertalen is gaan noemen. Zelf wilde ik experimenteren met teksten van auteurs uit de 20e eeuw, maar met een voorkeur voor passages die meer betrekking hebben op de spreektaal.

Zo kon ik een palet van moeilijkheden, woordenschat, syntaxis of morfologie selecteren, zonder een of twee wit te vergeten. Deze zinnen of groepen van zinnen werden aan vijf machinevertalers voorgelegd voor vertaling in het Engels. De toegepaste methode bestond erin op dezelfde dag, praktisch op hetzelfde tijdstip, een zin aan de vijf machines voor te leggen. Deze zelfde procedure werd tweemaal herhaald, na ten minste één dag, met het doel de stabiliteit van de antwoorden al dan niet te bevestigen. Dezelfde procedure werd vanaf twee andere werkstations uitgevoerd.

Zonder hier in detail op de bevindingen in te gaan, kwamen onmiddellijk drie hoofdlijnen naar voren:

in veel gevallen vertoont de voorgestelde vertaling geen enkel stabiliteitskarakter: dezelfde zin kan 24 of 48 uur na elkaar op een andere manier worden vertaald door dezelfde vertaalmachine; de vertalingen die van het ene werkstation naar het andere worden aangeboden zijn evenmin stabiel; uitdrukkingen met betrekking tot spreektaal of humor worden vaak niet herkend.

  • in veel gevallen vertoont de voorgestelde vertaling geen enkel stabiliteitskarakter: dezelfde zin kan met een tussenpoos van 24 of 48 uur door dezelfde vertaalmachine op een andere manier worden vertaald;
  • de vertalingen die van het ene werkstation naar het andere worden aangeboden, zijn evenmin stabiel;
  • uitdrukkingen met betrekking tot spreektaal of humor worden vaak niet herkend.

Ter illustratie, hier zijn de vertalingen verkregen voor de titel van deze post, die ik nederig vertaald " Machine vertaling of de Nutella Orde ":

De automatische vertaling of de kwelling van Nutella.

Machinevertaling of de kwelling van Nutella.

Machinevertaling of Nutella-aanvulling.

Machinevertaling of Nutella-foltering. 

Wat de voorgestelde vertalingen betreft, zijn er evenveel merkbare verbeteringen als verbijsterende verslechteringen.

Al snel komen de studenten tot de conclusie dat ze deze vertalingen niet kunnen vertrouwen. Zij ontdekken, door de veelheid van oplossingen, het gebrek aan stabiliteit van de antwoorden en de veranderlijkheid ervan van het ene werkstation tot het andere, de noodzaak om op hun hoede te zijn, om te twijfelen en te overwegen dat deze hulpmiddelen, die gratis beschikbaar worden gesteld op Internet, hen waarschijnlijk niet zullen helpen, maar eerder een val kunnen vormen waardoor zij meer tijd zullen verliezen dan besparen.

Als de leerlingen dit eenmaal begrijpen, slagen zij er vaak in de verkeerde afslagen te identificeren die herhaald worden; soms slagen zij er zelfs in een verklaring te geven voor bepaalde soorten tekortkomingen. Het lijdt dan ook geen twijfel dat zij klaar zijn om hun opleiding voort te zetten zonder het risico te lopen te worden verleid door de sirenen van de automatische vertaling; zij zullen ook klaar zijn om, wanneer deze eerste cyclus is voltooid, de cursussen na de publicatie met vertrouwen tegemoet te zien.

DeepL (gratis versie)

Machinevertaling of de marteling van Nutella®

Vertaaldocenten worden steeds vaker geconfronteerd met een bedreigende realiteit, die hun lessen waarschijnlijk zal beïnvloeden: automatische vertaaltools. Toegegeven, dit onderwerp wordt als zodanig onderwezen en vertaalcurricula omvatten gewoonlijk cursussen over post-editing. De verleiding is echter vaak te groot: sommige studenten kunnen niet anders dan hun toevlucht nemen tot verschillende automatische vertaaltools die hun gratis ter beschikking worden gesteld door de bedrijven die ze hebben ontwikkeld. Wie zou zonder blikken of blozen afstand doen van een pot Nutella? Om het maar ronduit te zeggen: we kunnen deze verleiding allemaal begrijpen - wie is er nooit aan bezweken? 

Wat ons het meest stoort, is niet dat de verleiding zich daadwerkelijk voordoet - niemand kan zijn leerlingen verwijten dat zij alle instrumenten gebruiken waarover zij beschikken. Is dat niet wat we hen adviseren te doen als ze onze collega's in het vertaalvak worden? Nee, wat ons stoort is niet dat ze het doen, maar dat ze het te vroeg doen, zonder eerst de juiste cursussen te hebben gevolgd, die hen bewust kunnen maken van de sterke en zwakke punten van de aangeboden instrumenten.

Aan de kant van de leraren rijst dan de vraag: als leerlingen niet het geduld hebben om te wachten op het juiste moment om de bovengenoemde instrumenten te gebruiken, zou het dan niet verstandig zijn om onze leerplannen te herzien door eerder contact met deze instrumenten te integreren? De antwoorden variëren van land tot land, van cultuur tot cultuur en van instelling tot instelling. Het antwoord op deze vraag hangt ook samen met de structuur van de vertaalwetenschap: sommige universiteiten zijn van mening dat men al in het eerste jaar van de bachelor met vertaalstudies kan beginnen, terwijl andere van mening zijn dat men eerst een solide linguïstische en culturele basis moet hebben verworven voordat men met vertaalstudies kan beginnen.

Dit is het geval aan het Instituut voor Vertalers, Tolken en Internationale Betrekkingen (ITIRI) van de Faculteit Talen van de Universiteit van Straatsburg: de vertaalopleiding begint in het eerste jaar van het masterdiploma, waarbij het toelatingsbewijs enerzijds bestaat uit drie jaar universitaire studies (talen, literatuur, rechten of een ander vakgebied) en anderzijds uit het met succes afleggen van toelatingsexamens om het taalkundige niveau en de culturele achtergrond van de kandidaat te waarborgen.

Zoals u ziet, is ons concept dat van een minimumvereiste om naar het volgende niveau te gaan. In deze omstandigheden hoeft het niet te verbazen dat wij de post-editiecursussen handhaven in het tweede jaar van de masteropleiding Professioneel vertalen, Literair vertalen of Audiovisuele vertaling en toegankelijkheid. Het lijkt ons duidelijk dat automatische vertaaltools pas echt van nut kunnen zijn als de student al voldoende getraind is in vertalen.

Geconfronteerd met deze principiële keuze van de docenten en de hierboven vermelde verleiding van de studenten, bestaat de enige haalbare oplossing erin de eerstejaars masterstudenten te informeren over de gevaren die inherent zijn aan automatische vertaaltools. Het is in deze geest dat ik een paper zal presenteren op het volgende door het ITIRI georganiseerde congres, getiteld ROBOTRAD, dat gepland is voor het najaar van 2021. Daarin zal ik proberen uit te leggen wat ik onze studenten probeer te laten zien, namelijk dat in het algemeen niemand virtuoos wordt zonder solfège te hebben gestudeerd.

Sommige van mijn collega's die vertaalonderricht geven, geven hun studenten soms een tekst die vertaald moet worden, vergezeld van verschillende "vertalingen" die door automatische vertaaltools worden aangeboden. Deze zeer pedagogische operatie, die ik zou willen omschrijven als een soort mijnopruiming, wordt over het algemeen uitgevoerd op teksten die vallen onder het toepassingsgebied van wat men "pragmatisch vertalen" noemt. Zelf wilde ik experimenteren met teksten van auteurs uit de 20e eeuw, maar met een voorkeur voor passages die meer betrekking hebben op de spreektaal.

Zo kon ik een waaier van moeilijkheden, woordenschat, syntaxis of morfologie selecteren, en niet te vergeten een of twee geestige trekjes. Deze zinnen of groepen van zinnen werden aan vijf machinevertalers voorgelegd voor vertaling in het Engels. De gebruikte methode bestond erin op dezelfde dag, op nagenoeg hetzelfde tijdstip, één zin aan de vijf machines voor te leggen. Deze zelfde procedure werd tweemaal herhaald, na een vertraging van ten minste één dag, met het doel de stabiliteit van de antwoorden al dan niet te bevestigen. Dezelfde procedure werd uitgevoerd vanuit twee andere werkplekken.

Zonder hier op de details van de bevindingen in te gaan, kwamen onmiddellijk drie grote lijnen naar voren

  • in veel gevallen is de voorgestelde vertaling niet stabiel: dezelfde zin kan met een tussenpoos van 24 of 48 uur door dezelfde vertaalmachine anders worden vertaald;
  • de vertalingen die van het ene werkstation naar het andere worden aangeboden, zijn evenmin stabiel;
  • uitdrukkingen in de gesproken taal worden vaak niet herkend.

Bij wijze van illustratie, hier zijn de vertalingen die voor de titel van deze post worden verkregen, die ik zou hebben nederig vertaald "Machine Vertaling of de Orde van Nutella":

De automatische vertaling of de kwelling van Nutella.

Machinevertaling of de kwelling van Nutella.

Machinevertaling of Nutella-aanvulling.

Machinevertaling of Nutella-foltering.

Wat de voorgestelde vertalingen betreft, zijn er evenveel belangrijke verbeteringen als verbijsterende verslechteringen

Al snel komen studenten tot de conclusie dat ze niet op deze vertalingen kunnen vertrouwen. Zij ontdekken, door de veelheid van oplossingen, het gebrek aan stabiliteit van de antwoorden en de veranderlijkheid ervan van werkstation tot werkstation, de noodzaak om op hun hoede te zijn, om te twijfelen en te overwegen dat deze hulpmiddelen, die hun gratis ter beschikking worden gesteld op Internet, hen niet kunnen helpen maar eerder een val kunnen vormen waardoor zij meer tijd verliezen dan winnen.

Als de leerlingen dit eenmaal begrijpen, slagen zij er vaak in om herhaaldelijk verkeerde afslagen aan te wijzen; soms slagen zij er zelfs in om een verklaring te geven voor bepaalde soorten handicaps. Het lijdt geen twijfel dat zij klaar zijn om hun opleiding voort te zetten zonder het risico te lopen te worden verleid door de sirenen van het automatisch vertalen; zij zullen ook klaar zijn om, wanneer deze eerste cyclus eenmaal is voltooid, de cursussen voor de nabewerking rustig aan te pakken.

Bijzonderheden

Datum publicatie
15 december 2020
Taal
EngelsFransNederlands
EMT-categorie
Vertaalcompetenties