Meer leren dan verwacht: ondertitelen voor een internationaal filmfestival

De afdeling Vertaalwetenschap van de Constantijn de Filosoof universiteit in Nitra is een van de beste Slowaakse academische instellingen op het gebied van vertaalwetenschap. Zij is er trots op de enige Slowaakse universiteit in het EMT-netwerk te zijn, heeft een lange traditie op het gebied van onderzoek en praktijkgerichte opleiding en heeft tal van wetenschappelijke, educatieve en culturele evenementen en initiatieven georganiseerd voor onderzoekers, beoefenaars en studenten. Bovendien was onze afdeling de eerste in Slowakije die gespecialiseerde opleidingen gaf op het gebied van audiovisuele vertaling, nasynchronisatie, ondertiteling, audiobeschrijving en ondertiteling voor doven en slechthorenden.

Audiovisuele vertaalseminaries behoren tot de populairste op onze afdeling wegens hun uniek karakter, en de sfeer tijdens deze seminars is er altijd een van samenwerking en positiviteit. Het maken van een nasynchronisatiescript of ondertitels voor onze favoriete tv-series en films is zowel een droom als een uitdaging voor elke student vertaalwetenschap. Werken aan een goede vertaling, dialogen redigeren en creatieve oplossingen bedenken doen bij ons de adrenaline stromen en geven ons de positieve energie van een goed uitgevoerde klus. Bovendien geeft het feit dat we twee semesters vol plezier en hard werken achter de rug hebben ons een enorm voordeel in de praktijk, hoe beangstigend de toekomst ook mag lijken voor een student die het einde van zijn studie nadert.

Wat echt helpt is de praktische opleidingservaring, die een essentieel onderdeel vormt van het masterprogramma in Nitra. De kans krijgen om professionals te ontmoeten, ons werk met ervaren vertalers te bespreken en in hun teams te werken kan intimiderend zijn, maar het is ook een geweldige manier om zelfvertrouwen op te bouwen, nieuwe mensen te ontmoeten en nieuwe plaatsen te zien. In dit opzicht is het niet verwonderlijk dat samenwerking met filmfestivals een van de populairste opties is voor studenten aan onze afdeling.

In ons geval hoopten wij hetzelfde mee te maken, maar toen kwam COVID-19 op bezoek en veranderde de plannen voor iedereen radicaal en op het gebied van cultuur en kunst was dat geen uitzondering. Maar zoals in vele sectoren is ook de cultuursector erin geslaagd snel op de nieuwe situatie te reageren en zo besloot het populaire internationale documentaire filmfestival One World (in het Slowaaks: Jeden svet) zijn kijkers uit te nodigen in de online ruimte en een rijk programma van een week te bieden. Dankzij dit hadden wij als laatstejaarsstudenten de unieke kans om mee te werken en te genieten van de sfeer en het avontuur die met dit soort evenementen gepaard gaan. Het One World International Documentary Film Festival 2020 vond plaats van 5 tot 11 november. De concurrerende films leidden tot debatten over belangrijke sociale en mensenrechtenkwesties die het thema weerspiegelden: KEUZE.  Het One World Festival werkt samen met deskundigen van de People in Peril Association, alsook met filmmakers, partnerorganisaties, middelbare scholen en academische instellingen. Bovendien gaat het gepaard met tentoonstellingen, workshops en discussies. Het 21e jaar van het festival was in verschillende opzichten uitzonderlijk. Vanwege de COVID-19-pandemie vond het hele festival online plaats, wat aanpassingen in de manier van werken en communiceren betekende, maar ook meer kijkers de kans gaf om van de selectie films van dit jaar te genieten.

Om het publiek de films te kunnen laten zien, zijn de voorbereidingen al veel eerder begonnen. Tijdens de zomer werkten verschillende studenten al aan vertalingen van aankondigingen, synopsis en promotieteksten met de bedoeling zoveel mogelijk kijkers aan te trekken. En in september en oktober begonnen 14 studenten uit Nitra enthousiast aan de ondertiteling van 19 documentairefilms. Het One World Festival opende zeker de deur naar diverse thema's. Tijdens het ondertitelingsproces hebben we niet alleen geworsteld met woordspelingen en terminologie, maar hebben we ook vaak gelachen, gehuild en zijn boos of bang geworden, omdat de films betrekking hadden op thema's als het menselijk leven en waardigheid, de menselijke ziel, vrijheid, discriminatie, emotionele en psychologische gezondheid, machtsmisbruik en de vernietiging van het milieu.

Eerlijk gezegd namen we een moeilijke taak op ons. Tijdens het vertaalproces hebben we vaak te maken gehad met onverwachte situaties die veel energie vergden. Wij hadden niet helemaal voorzien hoeveel tijd nodig was voor het onderzoek van realia en terminologie, maar wij waren ons bewust van de verantwoordelijkheid die wij ten opzichte van de kijkers hadden.  Aan de andere kant hebben we zoveel meer geleerd dan alleen ondertitelen. Mantra's, zoölogische terminologie, psychologie, Bhutaanse muziekinstrumenten, politieke uitdrukkingen en medisch jargon: dit en nog veel meer hielp ons niet alleen meer kennis te vergaren, maar ook ruimdenkend en nieuwsgierig te worden. In veel gevallen vereiste het ondertitelingsproces overleg met deskundigen op verschillende wetenschappelijke gebieden, eindeloos onderzoek op internet, en ging het gepaard met de strijd om lange Slowaakse woorden op het scherm te laten passen, een adequate overdracht van emotionele expressie tot zelfs de vertaling en het opnieuw rijmen van liedjes.

Bovendien moesten wij bij het ondertitelen alle eisen en parameters in acht nemen, soms allerlei technische problemen uit de weg ruimen, en dus de kennis die wij reeds tijdens gespecialiseerde seminars hadden opgedaan, in de praktijk brengen. Het vertaalproces, redigeren, proeflezen en de daaropvolgende wijzigingen waren niet langer een simulatie, maar een echt project waarvoor wij de verantwoordelijkheid droegen. Het was een ervaring die wij nog lang zullen onthouden en die ons er alleen maar van heeft overtuigd dat het werk van een ondertitelaar uitdagend en creatief is, maar nooit een saai beroep. De onderwerpen die we moesten behandelen, hebben ons vaak aan het denken gezet en ons ertoe aangezet oplossingen te bedenken voor verschillende veeleisende situaties. Raadplegingen van een deskundige op het gebied van kerncentrales, dierentuinpersoneel of ichtyologen vertegenwoordigen slechts een klein deel. Wij zijn er zeer trots op dat de vruchten van ons werk ook aan de Slowaakse wetenschap hebben bijgedragen. Dankzij de film Sea of Shadows en overleg met deskundigen van de Slowaakse Academie van Wetenschappen zijn we erin geslaagd een nieuwe term in te voeren in de Slowaakse zoölogische terminologie, meer bepaald de officiële wetenschappelijke term voor de vis totoaba macdonaldi.

Het 21e jaar van het festival was niet alleen buitengewoon omdat het online plaatsvond. Naast de klassieke ondertiteling werden ook drie documentairefilms aangepast voor slechthorende en -ziende kijkers. Hoewel het misschien niet veel lijkt, is het belangrijk te zeggen dat dit de eerste keer was dat een Slowaaks filmfestival een inclusieve aanpak heeft geprobeerd door toegang te bieden via meer dan alleen interlinguale ondertitels. Deze speciale uitzendingen werden voorbereid door het One World Festival in samenwerking met de afdeling Vertaalwetenschap van de CPU Nitra. Dit was een grote uitdaging voor de studenten. Hoewel dit onze eerste praktische poging was om met deze aanpak buiten de schoolomgeving te werken, met de nadruk op SDH, werd de kwaliteit positief onthaald. Bij het maken van ondertitels voor een slechthorend publiek begonnen we ons veel dingen te realiseren die daarvoor niet eens bij ons waren opgekomen. Het leerde ons ontvankelijker en empathischer te zijn en toonde ons hoe belangrijk het is aandacht te besteden aan het goed en gewetensvol uitvoeren van het werk. Deze uitdagende taak heeft ons veel geleerd, niet alleen als vertalers maar ook als mensen. Het tempo van het werk was snel, maar kwaliteit was de hoogste prioriteit. De ondertitels werden gemaakt onder de professionele supervisie van Dr Emília Perez en het creatieve en technische team van de organisatoren van het festival. De samenwerking met het One World Festival bood ons de gelegenheid om onze kennis in de praktijk toe te passen en bracht ons nieuwe ervaringen. Op die manier hebben wij bijgedragen tot een festival dat sociale en mensenrechtenkwesties bevordert en veel intrigerende en relevante vragen oproept. Tot slot waren ook de erkenning door het organisatiecomité van het festival, dat het werk van vertalers en ondertitelaars enthousiast promootte, en het goede gevoel dat wij als vertalers kregen door onze naam te kunnen terugvinden aan het eind van de films en op de website van het festival, een grote beloning. Wij zijn er zekerder van geworden dat wij ondertitelen niet alleen op theoretisch niveau beheersen, maar ook op praktisch niveau. Velen van ons zijn er bovendien achter gekomen dat ondertitelen onze roeping is, en we willen ook na ons afstuderen graag op dit gebied werken.