Enkele gedachten over samenwerkend leren, individuele concurrentie en vertaalopleiding

Je moet ouder zijn dan 50 om je dit te herinneren

Vertalers die in de jaren 80 hun opleiding gevolgd hebben, zullen zich het tafereel zeker herinneren. Een groep vertaalstudenten leest om beurten passages voor uit hun doelteksten voor hun docent, die met gesloten ogen aandachtig luistert en soms knikt. Een knipoog is goed: het betekent dat de versie van de student goed op die van de docent lijkt. Af en toe worden de correcties en suggesties van de docent onderbroken door een student die om goedkeuring van een alternatieve versie vraagt, maar te veel versies vergelijken is tijdrovend en wordt daarom afgeraden, aangezien studenten zoveel mogelijk moeten vertalen (oefening baart kunst) en de teksten lang zijn. Elke les heeft dezelfde routine, waarbij studenten de resultaten laten zien van hun individuele worstelingen met woorden. Zolang ze maar een degelijk product hebben om te laten zien, maakt het niemand echt uit hoe ze daar komen. Er is geen teamwork, geen projectmatig leren, geen samenwerking. Het is “ieder voor zich” en de concurrentie is hevig. Misschien hoor je zelfs gedempt gegiechel van achterin het lokaal als iemand het echt fout heeft.

Gelukkig zijn die dagen voorbij

Vertaalopleidingen hebben duidelijk afstand genomen van wat bekend kwam te staan als de “transmissionistische” benadering^[1], en docenten leveren niet langer de gezaghebbende versie van elke vertaalde tekst. Integendeel, studenten worden aangemoedigd om verschillende en even adequate mogelijkheden voor dezelfde brontekst te overwegen. In plaats van het eigenlijke product, staat het vertaalproces centraal in de klas. De redenering achter een bepaalde keuze is soms belangrijker dan de keuze zelf.  Vertaalfouten worden daarom gezien als leermogelijkheden, in plaats van gewoon als fouten.

Cruciaal voor deze dynamiek zijn strategieën voor collaboratief leren, waarbij studenten een actieve rol spelen, verantwoordelijkheid nemen voor hun eigen leerproces en gaandeweg een reeks essentiële competenties verwerven (translationeel, interpersoonlijk, technologisch...). Hoewel er een grote verscheidenheid aan collaboratieve leeractiviteiten bestaat, vinden de meeste vertaaldocenten het nuttig om studenten in groepen van twee of meer te laten werken met behulp van projectmatige opdrachten waarin geprobeerd wordt echte arbeidsomstandigheden na te bootsen. Actieve debatten en brainstormsessies worden aangemoedigd als probleemoplossende activiteiten die het leerproces publiekelijk openstellen. De beoordeling is vaak gebaseerd op portfolio's van de studenten en conventionele tests worden waar mogelijk geëlimineerd. Wanneer cijfers geven onvermijdelijk is, wordt rekening gehouden met zelfbeoordeling en peer assessment, de mate van betrokkenheid van de student en zijn/haar bijdrage aan de samenwerking.

Zijn we van het ene uiterste naar het andere gegaan?

Hoe zit het met individueel werk en concurrentie? Ze zijn niet uit de klas verdwenen, maar zijn wel radicaal afgenomen. Aangezien de arbeidsmarkt steeds competitiever wordt en dat vertalers nog steeds alleen en volgens strakke schema's moeten kunnen werken en verantwoordelijkheid moeten kunnen nemen voor hun eigen vertalingen, bereiden we studenten dan echt voor om succesvolle professionals te zijn? Veel vertaalbedrijven eisen immers dat sollicitanten een individueel vertaalexamen afleggen als onderdeel van hun wervingsproces. Zijn jonge afgestudeerden er klaar voor? En, misschien nog belangrijker, hebben ze het gevoel dat ze dat zijn?

We hebben nog steeds meer vragen dan antwoorden, dus meer onderzoek over dit onderwerp is welkom!

In 2021 vierde ISCAP's MA in Specialised Translation and Interpreting (MTIE) de Internationale Vertaaldag met een evenement dat de 1^ste MTIE Technical & Scientific Translation Award omvatte. Dat evenement van nationale omvang was toegankelijk voor alle Portugese vertaalstudenten en jonge afgestudeerden tot 29 jaar, die twee uur de tijd kregen om ongeveer 500 woorden te vertalen. Naast de redelijk goede prijzen (CAT-toollicenties met telkens een waarde van enkele honderden euro's voor de eerste twee prijzen, plus een geldprijs van €300 voor de winnaar), werd de wedstrijd ook goedgekeurd door DGT en de Portugese Association of Translation Companies (APET), wat garandeerde dat de winnaars beter zichtbaar waren voor potentiële werkgevers. Het was ook een kans voor aspirant-vertalers om hun vaardigheden op de proef te stellen, zonder de negatieve aspecten van falen, aangezien het een buitenschoolse activiteit was die geen invloed had op academische resultaten. De timing was ook ideaal, want het schooljaar was nog maar net begonnen. Een win-win situatie, vonden wij. De inschrijvingsperiode duurde twee maanden en de informatie werd verzonden naar alle scholen hoger onderwijs in Portugal die vertaalprogramma's aanbieden. Met honderden potentiële deelnemers die ervoor konden kiezen om te vertalen uit het Engels, Frans, Duits, Spaans of Russisch, hadden we een stortvloed aan inschrijvingen verwacht. Aan het einde van de inschrijvingsperiode waren er echter maar 18 deelnemers.

Een paar dagen voor het einde van de inschrijvingsperiode ontmoette ik een oud-studente die net was afgestudeerd. Nadat ik haar had begroet, toonde ik mijn verbazing dat ik haar naam niet had gezien tussen de kandidaten voor de vertaalprijs. Misschien had ze de e-mails niet gezien? “Ik heb ze gezien,” antwoordde ze, “maar het is niets voor mij. Te veel stress”. Ik was stomverbaasd. Was zij een geïsoleerd geval, of werd dit gevoel gedeeld door haar collega's? Belet stressvermijdingsgedrag studenten om nieuwe uitdagingen aan te gaan? Heeft gebrek aan concurrentie in de klas daar iets mee te maken?

Hopelijk worden er enkele antwoorden gevonden na de tweede editie van de MTIE Translation Award, die in september wordt gehouden, wanneer een vragenlijst wordt verspreid onder vertaalstudenten en jonge afgestudeerden. In tegenstelling tot andere schaarse literatuur over dit specifieke onderwerp^[2], kunnen de redenen en motieven om niet deel te nemen onderzocht worden . Wat de resultaten ook zullen zijn, we gaan niet terug naar het sombere klaslokaal van de jaren 80. Dat spreekt voor zich. Maar het zou niet de eerste keer zijn dat er enkele aanpassingen moeten worden aangebracht in onze onderwijsmethoden. Vertaalopleidingen (net als alle opleidingen trouwens) moeten zich aanpassen aan de wereld buiten de academische, en die verandert voortdurend.

Foto door krakenimages op Unsplash

^[1] Kiraly, D. (2001). Towards a constructivist approach to translator education, Quaderns. Revista de traducció 6. Beschikbaar op https://www.raco.cat/index.php/QuadernsTraduccio/article/download/25282...

^[2] Zie bijvoorbeeld de paper van Piotr Szymczak uit 2016, Translation Competitions in Educational Contexts: A Positive Psychology Perspective.