Vertaling en toegankelijkheid: een combinatie voor meer inclusie

Toegankelijkheid houdt in dat een product of dienst met betrekking tot om het even welk aspect van het menselijk leven door iedereen kan worden gebruikt, ongeacht hun behoeften. Vanuit het gebied van vertalen en tolken is een theoretische en toegepaste onderzoekslijn ontwikkeld over de analyse, beschrijving en praktijk van toegankelijkheid, die een breed scala aan modaliteiten van intersemiotische vertaling bevat, zowel inter- als intralinguïstisch. Deze onderzoekslijn heeft een grote maatschappelijke impact, omdat het tot doel heeft de toegang tot kennis en cultuur te garanderen. Dat zijn namelijk universele rechten die door de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties zijn erkend in het Verdrag inzake de rechten van personen met een handicap van 2006. Toegankelijkheid draagt echter niet alleen bij aan het bereiken van grondrechten voor mensen met een handicap. Tegenwoordig komt het bijvoorbeeld steeds vaker voor dat mensen zonder enige vorm van slechthorendheid kiezen voor de optie van ondertiteling voor doven en slechthorenden (SDH) aangeboden door streamingdiensten in contexten of plaatsen waar het praktisch onmogelijk is om te genieten van het geluid van een audiovisueel product. Op administratief en juridisch vlak en in musea, om er maar een paar te noemen, is het voordeel van gemakkelijk leesbare (easy-to-read of E2R) teksten, waarvan de inhoud anders ontoegankelijk zou zijn voor het lekenpubliek, onbetwistbaar. Deze voorbeelden laten zien hoe toegankelijkheid het leven van de hele bevolking, en niet alleen van minderheidsgroepen, enorm verbetert.

Toegankelijkheid is een doorlopende studielijn geweest voor verschillende onderzoekers met betrekking tot de Master in Professionele Vertaling aan de Universiteit van Granada, velen van hen zijn leden van de TRACCE-onderzoeksgroep (Vertaling en Toegankelijkheid, HUM770) of frequente medewerkers, evenals enkele leden van de LexiCon-onderzoeksgroep (Contrastieve Lexicografie: Toepassingen voor vertaling, HUM122). In hun baanbrekende onderzoekswerken hebben ze zich gericht op de toegang tot kennis voor mensen met een sensorische handicap, het bestuderen van audiodescriptie voor blinden en slechtzienden, ondertitels voor doven en slechthorenden (ODS) en gebarentolken. Vooral de eerste twee genoemde modaliteiten stellen andere gebruikers dan die van de primaire doelgroepen in staat om meer van audiovisuele producten te genieten. Bijvoorbeeld, en naast de reeds gegeven voorbeelden, kunnen ODS zeer nuttig zijn voor buitenlanders die een nieuwe taal leren of voor kinderen die leren lezen. Meer recent heeft hun onderzoekslijn zich ook gericht op E2R, waarvan de primaire gebruikers mensen met cognitieve diversiteit en problemen met begrijpend lezen, ouderen, immigranten, kinderen en adolescenten zijn.

De uitgebreide ervaring en kennis van toegankelijkheid van al deze onderzoekers speelt een belangrijke rol in de syllabi van cursussen binnen de specialisatie audiovisuele vertaling en toegankelijkheid van de masteropleiding, zoals vertaling en toegankelijkheid of ondertiteling. Het transversale karakter van deze onderzoekslijn, die verband houdt met corpuslinguïstiek, terminologie en in het algemeen met het gebied van vertaaltechnologieën, geeft het echter een zekere bekendheid in andere kern- en specifieke cursussen buiten het specialisme. In cursussen zoals de praktijklessen van Wetenschappelijk-Technisch Vertalen worden studenten bijvoorbeeld opgeleid om gespecialiseerde teksten te vertalen voor groepen met speciale behoeften door middel van de productie van E2R-teksten. Deze situatie stelt studenten in staat om basiskennis te verwerven van de verschillende soorten toegankelijke vertalingen en om de relevantie, transcendentie en sociale impact ervan te herkennen tijdens de masteropleiding. De aanwezigheid van baanbrekende onderzoekers op het gebied van toegankelijkheid wordt aangevuld door de samenwerking van bedrijven en verenigingen die op dit gebied werken, zoals Kaleidoscope Access, die studenten tijdens hun stages ontvangen en hun deelname aan professionele toegankelijkheidsprojecten vergemakkelijken.

Een voorbeeld van de laatste initiatieven in de museale context was het audio-beschrijvende bezoek voor visueel gehandicapten aan het Archeologisch Museum van Granada, georganiseerd door de Spaanse Nationale Blindenorganisatie (ONCE) en de onderzoeksgroep TRACCE, in samenwerking met Kaleidoscope Access.

In een samenleving waarin we ernaar moeten streven niemand uit te sluiten, krijgt het binomiale van vertaaltoegankelijkheid een bijzondere relevantie om dit doel te bereiken. Studenten van de Master in Professionele Vertaling worden voor dit doel opgeleid, zowel vanwege de nichemarkt die het vertegenwoordigt voor afgestudeerden als vanwege het nut ervan voor de samenleving.