Innoveren voor toegankelijkheid: Gebarentaal aan de Faculteit Vertalen en Tolken (FTI) van de Universiteit van Genève

Wat is toegankelijkheid en waarom is het belangrijk voor vertalers?

Toegankelijkheid gaat erom dat mensen met een handicap en/of met speciale behoeften op een gelijkwaardige manier kunnen deelnemen aan de samenleving. Het is een belangrijk aandachtspunt geworden voor moderne samenlevingen en heeft geleid tot de goedkeuring van nieuwe juridische bepalingen inzake non-discriminatie en gelijke kansen voor iedereen. In 2006 werd het VN-Verdrag inzake de rechten van personen met een handicap (UNCRPD) aangenomen. Dat werd het eerste bindende verdrag inzake mensenrechten waarin toegankelijkheid aan de orde kwam (zie Broderick 2020). Door het in 2014 te ratificeren heeft Zwitserland zich ertoe verbonden de volledige uitvoering ervan te waarborgen. Dit betekent dat overheidsinstanties ernaar moeten streven om toegankelijk te worden voor iedereen, inclusief mensen die Doof of slechthorend zijn. In Zwitserland bouwt dit voort op nationale wetgeving ter bevordering van toegankelijkheid, zoals de Zwitserse Disability Discrimination Act van 2002, waarin wordt gesteld dat communicatie toegankelijk moet worden.

Vertalers en tolken spelen een cruciale rol bij het slechten van taalbarrières, door bepaalde onderwerpen toegankelijk te maken buiten de culturen waarin ze geproduceerd werden (zie bijvoorbeeld Bernardini et al. 2020). In lijn met deze ontwikkelingen introduceerde de Faculteit Vertalen en Tolken (FTI) van Genève in september 2021 Franse gebarentaal in haar BA in meertalige communicatie. In 2023 zal daar Italiaanse gebarentaal aan toegevoegd worden. Deze innovaties zijn ontwikkeld in het kader van het Centrum voor Barrièrevrije Communicatie dat recent werd opgericht door de FTI en met financiële steun van de FTI, de Zwitserse Federatie van Doven en de Procom Foundation.

Waarom hebben we gebarentaal geïntegreerd in onze programma's?

Bij het opzetten van dit programma hadden we twee hoofddoelen voor ogen: de integratie van Doven verbeteren door de toegankelijkheid van hun werkplek te optimaliseren en informatie toegankelijker te maken voor een breder publiek door communicatiespecialisten gebarentaal aan te leren. De nieuwe FTI-opleiding ondersteunt specifiek de toepassing van bovengenoemde wettelijke kaders, met name door het publiek meer bewust te maken van Doven, hun behoeften en hun cultuur. Bovendien zijn er niet genoeg tolken in gebarentalen om te voldoen aan de toenemende vraag in de Franstalige en Italiaanstalige regio's van Zwitserland (zie ARCInfo 2018). Studenten opleiden die met gebarentaal kunnen werken in de communicatiesector, voorziet dus in de behoeften van de Zwitserse markt en draagt bij tot een meer toegankelijke samenleving.

Dit is de eerste universitaire opleiding die in Zwitserland een compleet curriculum in gebarentaal aanbiedt. Het doel is studenten een stevige basis te geven in onderwerpen die verband houden met gebarentaal, communicatie en technologie, zodat zij vervolgens hun academische weg kunnen vervolgen tot aan het doctoraatsniveau in vertalen, tolken of toegankelijkheid. Wij verwachten ook bij te dragen tot de ontwikkeling van nieuwe leermiddelen en het onderzoek in dit domein te bevorderen.

In totaal zijn er 11 nieuwe cursussen per taalcombinatie gemaakt. De studenten zullen ook worden opgeleid in gerelateerde vaardigheden op het gebied van toegankelijkheid en digitale vaardigheden. De meeste lessen worden gegeven door Doven. Dat helpt de universiteit toegankelijk te maken voor een meer diverse bevolking en stelt horende studenten in staat zich onder te dompelen in een omgeving waarin Doven centraal staan. Meer informatie over het programma en de toelatingsvoorwaarden vindt u op de webpagina's die eraan toegewijd zijn: https://www.unige.ch/fti/fr/faculte/departements/dtim/enseignement/languesignes/

Daarnaast wordt een apart halftijds programma (Certificat complémentaire en langue des signes française /Aanvullend certificaat in de Franse gebarentaal) aangeboden aan kandidaten die een BA hebben in meertalige communicatie van de FTI (of een gelijkwaardige opleiding) en die de Franse gebarentaal aan hun talencombinatie willen toevoegen. Het curriculum en de toelatingsvoorwaarden zijn ook online beschikbaar: https://www.unige.ch/fti/fr/enseignements/certificats-complementaires/. Als je een diploma als vertaler hebt, waaronder Frans, kom je mogelijk in aanmerking.

Waarom hebben onze eerste studenten voor het programma gekozen?

Cindy: "Als professional die al meer dan 15 jaar in de culturele productie werkzaam is, was de coronacrisis voor mij een periode waarin ik veel vragen had, zoals dat waarschijnlijk voor de meeste culturele actoren het geval was. Wat moeten we doen als we niet langer als essentieel worden beschouwd en wanneer culturele locaties niet langer toegankelijk zijn? Hoe ziet de toekomst van de uitvoerende kunsten eruit na de lockdownperiode? Het was duidelijk geworden dat ik andere deuren moest openen en nieuwe carrièrekansen moest creëren. Deze BA leek me een geweldige manier om terug te keren naar de universiteit en me te kunnen openstellen voor andere opties met betrekking tot mijn toekomstige carrière.”

Sophia: “In Frankrijk zijn er weinig scholen die de studie van gebarentaal aanbieden en bijna geen enkele combineert een curriculum met het leren van andere talen. Als Franse burger bood de Universiteit van Genève mij de mogelijkheid om de Franse gebarentaal te blijven leren. Door te kiezen voor de Universiteit van Genève, weet ik zeker dat ik een opleiding op hoog niveau zal krijgen in het hart van een internationale stad en kan ik me voorbereiden op carrières die met zowel gebarentalen als met gesproken talen te maken hebben.”

Margaux: “Het idee van een vertaal- en tolkopleiding in gebarentaal intrigeerde me. Ik was nieuwsgierig om te zien hoe dat in zijn werk ging. Ik hou van het visuele aspect van deze taal: het leren van een gebarentaal ziet er heel anders uit dan het leren van een gesproken taal en omdat ik een nogal manueel en visueel persoon ben, had ik het gevoel dat het goed bij mij zou passen. Het is ook een taal die menselijk contact en uitwisseling met zich meebrengt, wat ik erg leuk vind. Ik zag mezelf niet werken in België, waar ik vroeger gestudeerd heb. Ik weet nog niet in welk land ik ga werken, maar ik wist wel dat ik gebarentaal wilde blijven leren om het bij mijn toekomstige job te kunnen betrekken.”

Chloé: “Wat heeft me overtuigd om me in te schrijven voor het programma van de Faculteit Vertalen en Tolken aan de UNIGE? Ten eerste omdat de opleiding wordt aangeboden door een universiteit en een faculteit waarvan bekend is dat zij tot de top behoren. Ten tweede maakt deze opleiding deel uit van een merkwaardig project, dat voornamelijk als doel heeft het aanleren van gebarentaal op universitair niveau weer op gang te brengen na een lange onderbreking. Toen ik over de oprichting van deze opleiding hoorde, heb ik de kans met beide handen gegrepen en ik ben heel blij dat ik aan dit initiatief kan deelnemen!”

Annick: “Dit is de enige opleiding die momenteel in Franstalig Zwitserland bestaat en die mij tot een toekomstige gebarentolk zou kunnen opleiden. Ook al is dat niet noodzakelijk mijn einddoel, het stelt me in staat gebarentaal op universitair niveau te studeren, d.w.z. meer diepgaand vanuit een taalkundig perspectief dan in de lessen die ik bij plaatselijke verenigingen volgde (de lessen waren ook goed, maar het tempo ligt nogal laag, omdat het aan een groter publiek moet worden aangepast)”.

Léa: “In januari 2021 ontving ik een e-mail waarin bekend werd gemaakt dat er een opleidingscursus gebarentaal zou worden georganiseerd en ik aarzelde niet om me in te schrijven. Ik kende de universiteit al omdat ik daar al had gestudeerd en ik sterk overwoog om gebarentaal te studeren. Ik wist dat deze instelling betrouwbaar was en dat ik zou genieten van een serieuze opleiding die ik later zou kunnen gebruiken op de arbeidsmarkt. Sinds het begin van het academiejaar vragen mensen mij vaak waarom ik gebarentaal leer, terwijl tijdens mijn vorige studies niemand mij ooit gevraagd heeft waarom ik Spaans wilde leren spreken. In beide gevallen werd ik echter gedreven door dezelfde wil om andere sprekers te begrijpen en een andere taal dan het Frans te spreken.”

Chloé: “Ik heb ervoor gekozen om me in te schrijven voor de cursus gebarentaal die door de FTI wordt aangeboden, omdat ik graag een gebarentolk voor de Franse gebarentaal wil worden. Ik studeer ook vertalen (Italiaans, Engels en Frans), dus toen ik hoorde dat ik het certificaat voor gebarentaal kon halen, heb ik geen seconde getwijfeld! Nu kan ik alle talen studeren die nuttig zullen zijn voor mijn toekomstige job!”

Referenties

ARCInfo. 2018. Langue des signes: manque d'interprètes pour les sourds en Suisse romande. Raadpleegbaar via: https://www.arcinfo.ch/articles/suisse/langue-des-signes-manque-d-interpretes-pour-les-sourds-en-suisse-romande-727130 [Laatst bekeken: 01.11.2021]

Bernardini, Silvia, et al. 2020. Language service provision in the 21st century: challenges, opportunities and educational perspectives for translation studies. In: Sijbolt Noorda, Peter Scott, Martina Vukasovic. Bologna Process beyond 2020: Fundamental values of the EHEA. Bononia University Press, 2020. pp. 297-303.

Broderick, Andrea. 2020. Of rights and obligations: the birth of accessibility. In: The International Journal of Human Rights, 24:4, 393-413, DOI: 10.1080/13642987.2019.1634556

Swiss Federal Council. 2002. Federal Act on the Elimination of Discrimination against People with Disabilities (Disability Discrimination Act, DDA). Raadpleegbaar via: https://www.fedlex.admin.ch/eli/cc/2003/667/en

United Nations. 2006. Convention on the Rights of Persons with Disabilities (CRPD). Raadpleegbaar via: https://www.un.org/development/desa/disabilities/convention-on-the-rights-of-persons-with-disabilities.html