Hoe staat het met AVT - voorspellingen over de toekomst van dubbing

Foto door Jeremy Yap op Unsplash

Nog niet zo lang geleden begonnen vele artikels over audiovisuele vertalingen met soortgelijke standpunten, namelijk dat het een nieuw en onbekend domein is. Hoewel dat een kwarteeuw geleden misschien het geval was, is het AVT-landschap ondertussen drastisch veranderd, vooral in de afgelopen tien jaar. En met die snelle verandering kunnen academici, die zo gewend zijn aan keurige onderscheidingen en classificaties, zich opnieuw op onbekend terrein begeven. Voordat we ingaan op wat de toekomst zal brengen, is het toch belangrijk om de basis te begrijpen waarop onze voorspellingen zijn opgebouwd.

Uiteraard is de geschiedenis van de audiovisuele vertaling nauw verweven met de geschiedenis van de filmkunst zelf. Hoewel veel mensen geloven dat Lumières film Workers Leaving the Lumière Factory uit 1895 de allereerste film is die ooit werd gemaakt, kwam die eigenlijk zeven jaar later uit dan Louis Le Princes Roundhay Garden Scene, een film van twee seconden waarin zijn familie in een tuin loopt. Die wordt beschouwd als de oudste bewaard gebleven film die ooit is gemaakt (Guinness World Records 2022, 2021). Hoewel beide filmpjes maar een paar seconden duurden, konden kunstenaars al snel langere films maken die een verhaal vertelden dankzij de snelle ontwikkeling van de technologie aan het einde van de 19e eeuw. Aangezien het stomme films waren, werden de verhaallijnen en dialogen overgebracht door middel van tussentitels. Dat zijn eenvoudige tekstborden die tussen opnames van een filmrol werden ingevoegd (Ivarsson, 2004). De kwestie van vertaling had tijdens het tijdperk van de stomme film een vrij eenvoudige oplossing, want het was voldoende om de originele borden uit te knippen en te vervangen door tussentitels in de doeltaal. Aan het einde van de jaren 20 werd het AVT-landschap complexer toen de eerste geluidsfilms in de bioscopen verschenen en het invoegen van tussentitels niet langer een haalbare vertaalmethode was. Toen geluidsfilms ook opgenomen muziek en spraak begonnen te synchroniseren, kwam het idee van wat we vandaag kennen als dubbing natuurlijk snel op. Hoewel velen gedubde producties te ingewikkeld en te duur vonden, waren die al in de jaren 30 in de bioscopen te zien (O'Brien, 2019). Velen experimenteerden ook met verschillende methoden om de tekst met een aparte projector te tonen of om de tekst later aan de filmrol zelf toe te voegen, wat uiteindelijk leidde tot de creatie van wat we nu kennen als ondertitels. De geschiedenis van de voice-over is moeilijker te traceren omdat die in de postcommunistische landen, waaronder Polen, bijna uitsluitend wordt behandeld als een vorm van audiovisuele vertaling. Die vorm ontstond in Polen in de jaren 60 toen de enige studio voor dubbing met een staatsvergunning steeds meer moeite had om strakke deadlines voor dubbing te halen. Daarom schakelde de studio over op voice-over als gemakkelijker te produceren alternatief (Plewa, 2015). Omdat het ook aanzienlijk goedkoper was, werd het de AVT-standaardvorm voor televisieproducties tijdens de jaren 80 toen Polen in een economische crisis terechtkwam (Plewa, 2015).

Verschillende vormen van audiovisuele vertaling werden populair in verschillende landen en hun ontwikkeling werd beïnvloed door zowel politieke als economische redenen. Op basis van hun favoriete vorm van AVT werden landen vervolgens verdeeld in landen waar de voorkeur wordt gegeven aan dubbing, ondertiteling of voice-over (Gottlieb, 1998). Landen die dubben zijn meestal welvarende landen met een groot potentieel publiek. Het meest bekende voorbeeld zijn waarschijnlijk de FIDS: Frankrijk, Italië, Duitsland en Spanje (Gottlieb, 1998). Het is de moeite waard te vermelden dat landen die dubben een geschiedenis van totalitaire regimes en censuur kunnen hebben. Aangezien dubbing de volledige vervanging van de originele voicetrack inhoudt, is dat het meest vatbaar voor controle en propaganda (Danan, 2002). Economische aspecten kunnen ook verklaren waarom voice-over, hoewel het origineel nog steeds te horen is, populair werd in de minder welvarende landen van de Oostblok, aangezien de productie ervan veel goedkoper was dan dubbing. Het is wel best om financiële redenen niet als vuistregel te hanteren. Enkele van de algemeen erkende ondertitelingslanden bevinden zich namelijk in Scandinavië, waar toch eerder rijke staten zijn.

Hoewel wetenschappers gewend zijn geraakt aan de classificatie van Gottlieb (1998), kan die binnenkort verouderd zijn, als dat al niet het geval is. De groeiende populariteit van VOD-diensten (video on demand) heeft de markt voorgoed veranderd. Hoewel Gottliebs categorisatie gebaseerd was op voorkeuren, ging het eigenlijk meer om wat er voor het publiek beschikbaar was. Voordat streamingplatforms zoals Netflix, Amazon Prime, HBO Go en dergelijke op de film- en seriemarkt kwamen, was het aanbod voor kijkers op twee belangrijke manieren beperkt. Afgezien van de kwestie van censuur kon het publiek alleen kijken naar wat vooraf door de beheerders van de zender was geselecteerd en had het dus geen inspraak in de keuze van de vorm van audiovisuele vertaling. Hoewel VOD-diensten hun klanten lokten met de belofte van een uitgebreide catalogus, bieden zij gewoonlijk ook een groot aantal toegankelijkheidsservices voor AVT-vormen aan. Dat varieert van ondertiteling voor doven en slechthorenden tot dubbing, audiodescriptie en voice-over, afhankelijk van het land. Je kan ook makkelijk van taal veranderen. Kijkers kunnen nu dus niet alleen de inhoud zelf kiezen, maar ook de vorm van audiovisuele vertaling waaraan zij (echt) de voorkeur geven en de taal waarin zij de film willen bekijken. Uit een recente studie blijkt dat die ruime keuze de gewoonten van de kijkers begint te veranderen. Jongere mensen kiezen vier keer zo vaak voor ondertitels, hoewel zij minder gehoorproblemen hebben dan de oudere generaties (Youngs, 2021).

Hierbij moet wel worden opgemerkt dat het steeds toenemende aantal producties dat blijkbaar de hele tijd zonder onderbreking wordt gemaakt, ook negatieve gevolgen kan hebben voor de kijkers, evenals voor de AVT-markt zelf. Hoewel er nog nooit zo veel vacatures waren, vluchten bekwame vertalers en ondertitelaars uit de industrie omdat de deadlines te strak en de tarieven te laag zijn (Bryant, 2021). Dat kan er dan weer toe leiden dat de kwaliteit van AVT-diensten negatief wordt beïnvloed. De situatie werd zo schrijnend dat ze werd opgepikt door de mainstreammedia (zie Bisset, 2022; Motamayor, 2022).

Het gebruik van kunstmatige intelligentie (KI) om dubbing te maken is een andere werkwijze van de industrie die het landschap volledig zou kunnen veranderen. Sinds het begin van dubbing was een van de grootste uitdagingen bij de vertaling van een film niet alleen de originele betekenis over te brengen (op voorwaarde dat men niet probeerde het origineel te censureren of te verhullen). De lipbewegingen van de personages synchroniseren met de vertaalde uitdagingen is ook uitdagend. Dankzij de nieuwe technologieën van deepfakes en neurale netwerken konden KI-deskundigen in de afgelopen jaren reeds bestaande video's manipuleren. Naast grappige video's van presidenten, staatshoofden en andere gerespecteerde vertegenwoordigers die dingen zeggen die ver beneden hun stand zijn, heeft dat er ook toe geleid dat bedrijven die technologie gebruiken om "perfect" gesynchroniseerde dubbing te produceren.  Flawless AI bracht in 2021 een kort fragment uit Forrest Gump uit dat in het Spaans en Japans werd gedubd. Hierbij werden de lipbewegingen van Tom Hanks zorgvuldig gemanipuleerd om overeen te komen met de hoorbare vertaling, waardoor de indruk ontstond dat de acteur minstens drietalig is.

Hoewel audiovisuele vertaling een redelijk jong onderzoeksgebied blijft in vergelijking met literaire studies of zelfs SLA, heeft de snelle technologische ontwikkeling van de afgelopen honderd jaar vele veranderingen met zich meegebracht. Vanaf 2022 zullen kijkers, dankzij VOD-platforms die de markt overnemen, niet alleen meer keuze hebben wat betreft de inhoud zelf, maar ook wat betreft hun favoriete vorm van audiovisuele vertaling. Daardoor worden de ooit duidelijke grenzen steeds vager tussen ondertitelingslanden, voice-overlanden en landen die dubben. Helaas kan de overvloed aan film en tv-series, in combinatie met strakke deadlines en lage lonen, een negatief effect hebben op de kwaliteit van de AVT-diensten. Met de opkomst van kunstmatige intelligentie en videosynthese kan het probleem van dubbing trouwens binnenkort tot het verleden behoren. Vertalers van gedubd materiaal zouden zich dan minder op lipsynchronisatie en meer op de inhoud kunnen richten, waardoor hun werk gemakkelijker maar misschien wel ook minder creatief en veeleisend wordt. Daardoor zou vakmanschap uit de functieomschrijving kunnen verdwijnen.

Referenties

Bisset, J. (2022, 11 februari). Inside the dying art of subtitling. CNET. https://www.cnet.com/culture/entertainment/features/inside-the-dying-art-of-subtitling/

Bryant, M. (2021, 14 oktober). Where have all the translators gone? The Guardian.

Danan, M. (2002). Dubbing as an Expression of Nationalism. Meta, 36(4), 606–614. https://doi.org/10.7202/002446ar

Gottlieb, H. (1998). Subtitling. In M. Baker (Ed.), Routledge encyclopedia of translation studies (Eerste editie). Routledge.

Guinness world records 2022. (2021). Guinness World Records Limited.

Ivarsson, J. (2004). A Short Technical History of Subtitles in Europe. Transedit. http://www.transedit.se/history.htm

Motamayor, R. (2022, 31 mei). Every Language Everywhere All at Once. Vulture. https://www.vulture.com/article/localization-translation-international-streaming.html?fbclid=IwAR3MgTJGJUxaLvWkqSXqjVekE-FnwL1spTr8dMuaDvCaTG2burJMMTs5bDk

O’Brien, C. (2019). Dubbing in the early 1930s: An improbable policy. In C. O'Brien, The Translation of Films, 1900-1950 (pp. 177-190). British Academy. https://doi.org/10.5871/bacad/9780197266434.003.0010

Plewa, E. (2015). Układy translacji audiowizualnych. Wydawnictwo Naukowe Instytutu Komunikacji Specjalistycznej i Interkulturowej Uniwersytet Warszawski. Youngs, I. (2021, 15 november). Young viewers prefer TV subtitles, research suggests. BBC.