Terminologie is een teamsport!

Prominent aanwezig in het EMT (European Master's in Translation) competentieraamwerk, heeft terminologie voor vertalingen de laatste jaren veel aandacht getrokken en is het onderwerp geweest van talrijke wetenschappelijke publicaties.

Het is dan ook vanzelfsprekend dat de banen in die sector drastisch veranderd zijn: digitale hulpmiddelen maken het veel gemakkelijker om corpora, databanken of vertaalgeheugens te creëren en te gebruiken.

Steeds meer vertalers lijken ook hun hulpmiddelen te delen met elkaar. terminologisch werk heeft hen er blijkbaar toe aangezet om hun bekende en beruchte isolement te doorbreken om netwerken en ondersteuningssystemen op te bouwen.^[1]

Toen wij in 2017 de master-2-cursus genaamd "Terminology Research for Translators" overnamen aan de Universiteit Paul-Valéry Montpellier 3 wilden wij onze studenten beter voorbereiden op dat soort teamwork en hen tegelijkertijd de nodige theoretische onderbouwing verschaffen om nieuwe problemen te voorkomen.

Onze eigen waarnemingen (vooral die die betrekking hebben op de woordenlijsten opgenomen in de scripties van de afgelopen jaren) kwamen overeen met die van de specialisten: in de praktijk leek het terminologisch werk te verdwijnen in de vertaalgeheugens.^[2] Termen, woorden en uitdrukkingen uit het dagelijks taalgebruik werden vaak door elkaar opgenomen in een warboel, gewoonweg om direct beschikbaar te zijn met een druk op de knop (soms alleen maar omdat ze moeilijk om te typen zijn).

Vertrouwen op software om termen te herkennen en een accurate vertaling te leveren in die omstandigheden brengt echter de samenhang in gevaar, wat ernstige gevolgen kan hebben, zowel voor de klanten als de vertalers, die juridisch aansprakelijk gesteld zullen worden.

Daarom hebben wij resoluut gekozen voor een gezamenlijke projectpedagogie, die het toenemende gebruik van het delen weerspiegelt, met behoud van de eisen inzake nauwkeurigheid en theoretisch inzicht die wij essentieel achten voor een doeltreffende praktijk, zowel voor het vertalen als voor andere beroepen in de taalindustrie, zoals technisch schrijven en, uiteraard, terminologie.

Ondersteunende spelers in het team

De organisatie van de cursus weerspiegelt deze dubbele bezorgdheid. Terminologie wordt behandeld in het derde en laatste semester (het vierde semester is voorbehouden voor stages), met 13 wekelijkse sessies die beurtelings door een freelance vertaler en een docent worden gegeven. Elke sessie, van anderhalf uur, in het Frans, omvat een halfuur theoretisch onderwijs en een uur werk in kleine groepen met individuele opvolging door de docent, gewijd aan het opstellen van een kort essay (in het Frans) en een tweetalig Engels-Frans glossarium.

Maar om de omgeving waarin wij werken beter weer te geven moeten wij de bijzondere status van de terminologie in Frankrijk vermelden — die voortvloeit uit een proactief en gecentraliseerd taalkundig beleid. Een specifieke dienst van het ministerie van Cultuur, de Délégation Générale à la Langue Française et aux Langues de France (DGLFLF), is verantwoordelijk voor het vaststellen van de officiële Franse terminologie op alle gebieden van economische en culturele activiteit. Op nationaal niveau is de rol van de DGLFLF vergelijkbaar met die van TermCoord binnen het Directoraat-generaal Vertaling. Hun besluiten worden gepubliceerd in het Journal officiel als lijsten van termen die door alle overheidsdiensten en hun contractanten moeten worden gebruikt.

De DGLFLF is daarom verantwoordelijk voor het voltooien van meertalige woordenlijsten van de nieuwe Olympische sporten in de aanloop naar de Olympische Spelen van 2024 in Parijs. Die glossaria zullen worden gepubliceerd op de website van de DGLFLF en ter beschikking worden gesteld van enerzijds de Franse en Olympische autoriteiten en anderzijds het publiek (met name de verslaggevers). Wij hebben het geluk om een partnerschap aan te gaan met de DGLFLF, dat elk jaar stages aanbiedt aan verschillende van onze studenten - en die ervaring is essentieel gebleken voor de vernieuwing van onze onderwijsaanpak.

Eerste wedstrijd: eerste poging

Die samenwerking begon in 2019 met de deelname van een student, van wie Italiaans de moedertaal is, aan een project van het Panlatin Terminology Network REALITER, voor de publicatie van woordenlijsten in Romaanse talen.^[3]

Vervolgens hebben de DGLFLF en haar partners in 2020, met het oog op de wereldkampioenschappen rugby XV in Frankrijk en de Olympische Spelen van 2024, een glossarium van die sport opgesteld en in het kader van het partnerschap met onze universiteit hebben drie studenten de taak gekregen om een glossarium van termen op te stellen dat in de Lexicosports-app moet worden geïntegreerd.

Het team bestond uit een Italiaanse spreker, een Arabische spreker en een Franse spreker, die deze stage had aanvaard "bij gebrek aan iets beters" (zijn stage bij een vertaalbureau werd geannuleerd door covid), maar die net als de andere twee in het spel opging en wiens connecties in - of moeten we zeggen op - het veld van onschatbare waarde bleken.

De stagiairs organiseerden hun teamwerk zelfstandig: de subdomeinen bepalen; de rubrieken voor de rapporten kiezen (met de steun en het advies van de DGLFLF), een vergelijkbaar corpus creëren; definities opstellen, proeflezen en reviseren. Dat hield in dat ze contact hadden met professionals uit de sportwereld: deskundigen (atleten, sportjournalisten, coaches, clubmanagers en zelfs een specialist in sportrecht), rugbyfederaties in Frankrijk en in het buitenland - die professionele communicatie verloopt in het Engels en het Frans.

Die ervaring met intercultureel projectbeheer was aanvankelijk zeer experimenteel, maar onze studenten slaagden er glansrijk in om de try te scoren, wat ons ervan overtuigde dat we onze cursus moesten herwerken om het werk van de volgende DGLFLF-stagiairs te vergemakkelijken en om de hele klas beter voor te bereiden voor dat soort samenwerking.

Nieuw team, nieuwe regels

Aanvankelijk werd de cursus opgezet rond de klassieke terminologieregistratie en de bijbehorende domeinen (begrip, taal, grammaticale categorie, vakgebied en deelgebied, definitie, context, technische en taalkundige aantekeningen, met eventueel een illustratie en kruisverwijzingen naar andere gegevens in de woordenlijst), en de studenten vormden kleine werkgroepen (van drie tot vijf personen) om een deel van de eindopdracht uit te voeren. Daarna evolueerde het geleidelijk naar een collectief werk waarbij de hele klas betrokken was in een echt project: het opstellen van een woordenlijst van Paralympische sporten om te worden gebruikt door de volgende DGLFLF-stagiairs.

We vroegen onze studenten om eerst de Paralympische sporten op te sommen en zich vervolgens te organiseren in kleine groepen (acht in totaal), om zelfstandig aan deelgebieden te werken. Ze mochten en werden zelfs aangemoedigd om verschillende multimediamateriaal op te nemen om een vergelijkbaar corpus te creëren, waarbij alle bronnen in een gedeeld online bestand werden opgenomen. Met dat corpus konden zij iets minder dan 300 kandidaat-termen identificeren en (dit jaar handmatig) extraheren, die vervolgens werden bijeengebracht, samen met hun equivalent in het Engels voor elk gekozen deelgebied, in een map met de titels van een klassiek terminologieregister, voor beide talen, en volledig beheerd door de studenten. Al die informatie moest in real time toegankelijk en beschikbaar zijn voor de hele klas in een gedeeld online bestand.

De studenten konden het projectbeheer op een semi-autonome manier beoefenen, door gemeenschappelijke doelstellingen te bepalen, teneinde een collectief werkdossier op te stellen, parallel aan de andere onderdelen van hun eindopdracht.

Die nieuwe methodologie is erop gericht om een semiprofessionele omgeving te creëren, waarbij de verwerving van geïntegreerde overdraagbare vaardigheden, waaronder soft skills in professionele situaties (te beginnen met de M2-stage), wordt aangemoedigd. Het maakt vooral de waarde, de bruikbaarheid en het doel van de oefening duidelijk voor de studenten, wat essentieel is voor hun investering,^[4] en het laat meer ruimte voor oefening.

Wat de studenten in de voorgaande jaren aan deze cursus hadden gewaardeerd was de mogelijkheid om meer kennis op te doen over een specifiek gebied en een eigen specialisatie te initiëren. We konden duidelijk zien hoe de keuze van het onderwerp bepalend was voor de betrokkenheid van de studenten, hun persoonlijke investering en uiteindelijk het succes van het project. We waren er niet zeker van of ze allemaal positief zouden reageren op het vooruitzicht om een semester te werken aan terminologie over parasporten. Het vooruitzicht om meer te leren over het werk dat terminologen eigenlijk doen, in een semiprofessionele situatie, en de ervaring van de vorige stagiairs waren echter sterke motiverende factoren voor de groep, ondanks het afstandsonderwijs als gevolg van de pandemie en de lockdown van afgelopen najaar.

Tweede wedstrijd: het omzetten van de try

De invoering van afstandsonderwijs als gevolg van het ontstaan van COVID-19 heeft onze taak beslist moeilijker gemaakt, maar de resultaten van een aan de studenten voorgelegde enquête bevestigen ons oorspronkelijk project: van de 14 tot 20 respondenten vond 50% de besproken onderwerpen interessant en we waren aangenaam verrast om te zien dat teamwerk een van de sterke punten van het semester was (25%), waaronder als bron van motivatie. Tot slot waardeerde 20% de beschikbaarheid van de docenten, die erg populair waren, misschien omdat sommige studenten terughoudend waren om vragen te stellen tijdens de videoconferentiesessies.

Waarschuwing

Wat de negatieve kenmerken betreft, gaven sommige studenten aan dat zij moeite hadden om het verband te begrijpen tussen de twee delen van de cursus, het theoretische deel dat gericht was op bredere terminologische noties (corpora, definities, ontologieën en domeinstructuren enz.) en de totstandbrenging van de groepswoordenlijst (7%). Dat probleem was zichtbaar in de korte essays, die deel uitmaakten van de opdracht, aangezien de meesten nauwelijks gebruik maakten van de methoden die in het praktijkgedeelte van de cursus waren geleerd (bv. geen creatie van corpora of ontologieën, in tegenstelling tot de voorgaande jaren).

Toch een goede gezamenlijke poging

Het feit dat de studenten enthousiast waren over het groepswerk, waarbij de hele klas betrokken was en dat gericht was op een echt middellangetermijnproject, toonde aan hoe gunstig hun integratie in een semiprofessionele omgeving en de dynamiek van het delen van taken en resultaten waren geweest. Natuurlijk kan afstandsonderwijs een belangrijke factor zijn, of op zijn minst een reden tot voorzichtigheid, aangezien de relatieve afzondering van de studenten tijdens de lockdown kan verklaren waarom zij zo enthousiast waren om samen te werken, terwijl dat in de voorgaande jaren niet het geval was - integendeel zelfs!

De klas moest echter wel essentiële soft en hard skills ontwikkelen om dit project te voltooien: projectmanagement en teamwerk, uiteraard; tijdsbeheer, snelheid en naleving van de deadline, competitiedrang, maar met samenwerking en wederzijdse hulp, stressbeheersing (vooral op het einde van het semester), flexibiliteit, onderhandelen, luisteren, emotionele intelligentie enz. De lijst van vaardigheden en competenties die tijdens deze teamprestatie zijn gebruikt, is nauwelijks volledig. Ze worden in het EMT-referentiekader aangemerkt als persoonlijke en interpersoonlijke vaardigheden en zouden jonge vertalers heel goed kunnen helpen om het verschil te maken in een zeer competitieve beroepsomgeving, met de opkomst van nieuwe artificiële intelligentie (AI) technologieën.

De volgende stap

In de toekomst zullen die digitale hulpmiddelen beter moeten worden geïntegreerd in het teamwerk, met name de hulpmiddelen voor terminologie-extractie, waarvan wij dit jaar het gebruik moesten opgeven. Voorlopig worden de door de studenten gecreëerde gegevens gebruikt in de cursus over CAT-tools, om het gebruik van software voor terminologiebeheer (Multiterm) aan te leren. De samenwerking tussen de docenten Terminologie en CAT betreft de coördinatie tussen deze twee stappen: het opstellen van de woordenlijst en het ontdekken van de verschillende softwareprogramma's. De studenten hebben het initiatief, dat wij volgend jaar hopen voort te zetten, gewaardeerd.

Terminologie bleek, toen het als een teamproject werd onderwezen, centraal te staan in onze opleiding. Het maakt de ontwikkeling van talrijke vaardigheden mogelijk en overbrugt de kloof tussen verschillende disciplines en beroepen, alsook tussen de universiteit en haar sociale en economische omgeving. In dat opzicht klinken de door TermCoord aangeboden partnerschappen rond de IATE-database bijzonder interessant, en we moeten onze collega's uit Toulouse bedanken voor het delen van hun ervaring tijdens de algemene EMT-vergadering van oktober 2019; ze hebben ons zeker geïnspireerd om terminologie in een nieuw licht te zien.

Op lange termijn is het ons doel om onze studenten de theoretische en praktische hulpmiddelen aan te reiken om het terminologisch werk in reële, interculturele en meertalige situaties te begrijpen en te beheersen, vanuit het standpunt van vertaalprofessionals, maar ook vanuit dat van technisch schrijvers en uiteraard terminologen, aangezien uitwisselingen en verbanden tussen die activiteiten zich in de praktijk van het beroep voortdurend ontwikkelen.

In de snel evoluerende wereld van het vertalen toont dit terminologische en pedagogische experiment aan welke voordelen kunnen worden gehaald uit partnerschappen buiten de universiteit, zij het met bedrijven, freelance vertalers, beroepsverenigingen en instellingen. Dat soort opleiding benadrukt het potentieel van teamwerk en betrekt de deelnemers in nieuwe professionele contexten, waardoor zij zelfverzekerd voorbereid zijn op verdere veranderingen, inclusief veranderingen die we ons nog niet kunnen voorstellen.

 

^[1] Julie Gariépy. (2013). La collaboration en terminographie étude de cas comparée de la terminographie collaborative et de la terminographie classique. Université d'Ottawa, [ https://ruor.uottawa.ca/handle/10393/23977 , geraadpleegd op 25/05/2021] en Gómez Palou Allard, Marta. (2012). Managing Terminology for Translation Using Translation Environment Tools: Towards a Definition of Best Practices University of Ottawa, [http://www.ruor.uottawa.ca/fr/bitstream/handle/10393/22837/Gomez_Palou_Allard_Marta_2012_thesis.pdf , geraadpleegd op 25/05/2021].

^[2]Lynne Bowker (2015) "Terminology and Translation ". The Handbook of Terminology Hendrik Kokaert, Frieda Steurs (eds). Amsterdam: Benjamins. 307.

^[3]http://www.realiter.net/fr/lessici-realiter .

^[4] Silvia Montero Martinez en Pamela Faber Benítez, (2009) "Terminological competence in translation". Teaching and Learning Terminology. New strategies and methods, Special Issue of Terminology, 15:1, John Benjamins Company. 88-104.