Het gebruik van eTranslation in de toeristische sector

De toeristische sector is een van de "zwaargewichten" van de wereldeconomie en volgens het rapport van de Wereldorganisatie voor Toerisme 2020 is "Europa goed voor de helft van de internationale aankomsten in de wereld", waarbij de bestemmingen in het zuidelijke Middellandse Zeegebied de Europese groei van de sector aanvoeren (+5 toeristische aankomsten, +7 toeristische inkomsten, p. 10).

Figuur 1. Wereldorganisatie voor Toerisme (UNWTO) Tourism Highlights, editie 2020, p. 7.

Zoals te verwachten viel, heeft de pandemie de groei afgezwakt maar dat doet niets af aan het belang van het toerisme op lange termijn in de mondiale en vooral in de Europese economie. Niettemin heeft de pandemie nog meer de nadruk gelegd op de noodzaak om duurzaam toerisme te ontwikkelen, dat volgens het VN-Milieuprogramma en de Wereldorganisatie voor Toerisme (2005, 11-12) een optimaal gebruik van natuurlijke hulpbronnen, de bevordering van intercultureel begrip en tolerantie, alsook levensvatbare economische activiteiten op lange termijn met eerlijk verdeelde voordelen voor alle belanghebbenden veronderstelt, waarbij een hoge mate van tevredenheid van de toeristen wordt gewaarborgd. Bijgevolg vormen informatie en communicatie de kern van de ontwikkeling van duurzaam toerisme op alle niveaus. Ze bepalen niet enkel het imago en de beoordeling van een bestemming, maar ook de houding en het gedrag van de bezoekers.

Naast de traditionele vormen van marketing en communicatie zijn websites en sociale media tegenwoordig een belangrijke informatiebron over toeristische ervaringen en spelen zij een essentiële rol in het besluitvormingsproces van toeristen (Liu, Mehraliyev, Liu & Schuckert 2020). Ze zijn even belangrijk bij de evaluatie van diensten en helpen om het imago van individuele ondernemingen en bestemmingen vorm te geven, waarbij taal een belangrijke rol speelt in de keuzes van toeristen: de dominantie van het Engels als een "lingua franca" mag dan onbetwist zijn in het toerisme, maar uit veel onderzoeken blijkt dat toeristen liever in hun moedertaal communiceren en geneigd zijn om de dienstverlening in hun taal positief te beoordelen. Zoals aangegeven door de Carlos, Alén, Pérez-Gonzáles en Figueroa (2019, 136) in een casestudy van hotelbeoordelingen in Barcelona, "verklaren zelfs consumenten die meerdere talen beheersen uitdrukkelijk dat het gebruik van hun moedertaal hun perceptie van de kwaliteit van de dienstverlening beïnvloedt (Holmqvist 2011) en een positieve invloed zal hebben op hun beoordeling van de dienstverlening en de loyaliteit (Holmqvist en Grönroos 2012). Tijdens de reis helpt het communiceren in hun moedertaal met toeristen die weinig kennis hebben van de lokale taal om zich meer te ontspannen en zich welkom te voelen, vooral wanneer er zich problemen voordoen (Cocoa en Turner 1997; Russell en Leslie 2002)".

De verscheidenheid aan situationele contexten binnen toeristische communicatie, vaak in verband met de verscheidenheid aan ervaringen die de verschillende soorten toeristen zoeken, benadrukt nogmaals de complexiteit van toeristische communicatie, die zowel door overheidsinstanties als ondernemingen zo goed mogelijk moet worden beheerd. Het is dan ook paradoxaal dat vertaalstudies pas onlangs begonnen zijn met een systematische analyse van het toeristisch discours in de context van gespecialiseerde vertalingen. Isabel Durán Muñoz wijst op twee mogelijke redenen hiervoor:

Het toeristische discours wordt sinds kort onderzocht vanuit een taalkundig perspectief en wordt ook beschouwd als een gespecialiseerde vertaling. Dat is hoofdzakelijk te wijten aan twee belangrijke kenmerken: enerzijds de interdisciplinariteit, dat wil zeggen dat dit vakgebied sterk beïnvloed wordt door andere disciplines (o.a. geografie, economie, geschiedenis, sport) en veelvuldig gebruik maakt van hun terminologie; en anderzijds het specialisatieniveau, dat wil zeggen dat de ontvangers van toeristische teksten doorgaans geen deskundigen zijn op dat gebied, waardoor het discours dicht bij het algemene taalgebruik staat en dus weinig gespecialiseerd is. Die kenmerken hebben ertoe geleid dat het toeristische discours tot voor kort niet werd beschouwd als een gespecialiseerd discours (2011, 32).

Het belang van de toeristische sector voor de mediterrane landen en in het bijzonder voor Griekenland en Cyprus, de sleutelpositie van meertalige communicatie en vertaling, en de mogelijke bijdrage van machinevertaling en dan vooral van eTranslation van de EU, vormden het uitgangspunt voor een overleg tussen mij, als vertegenwoordiger van de Aristotle University of Thessaloniki en haar EMT-programma, de afdeling Griekse taal van het directoraat-generaal Vertaling (DGT) van de Europese Commissie, en de veldwerkers van het DGT in Athene en Nicosia. Onze discussie spitste zich toe op de bredere inspanningen van de EU om één Europese digitale markt ("Een Europa dat klaar is voor het digitale tijdperk") te creëren, met duurzaamheid als onderliggend beginsel, mede door de voortdurende ontwikkeling van het eTranslation-systeem, dat gratis ter beschikking gesteld wordt aan overheidsdiensten en kmo's in alle lidstaten, en op de potentiële bijdrage van machinevertaling aan de ontwikkeling van de toeristische sector in Griekenland en Cyprus.

Twee punten baarden ons zorgen. Ten eerste, het feit dat de toeristische activiteiten zo goed als stillagen door de pandemie en dat de toekomst er heel anders zou kunnen uitzien dan we gewend zijn. We waren er echter van overtuigd dat zulke veranderingen de kern van de interculturele communicatie in het toerisme niet zouden wijzigen, ondanks eventuele verschillen in omvang en oriëntatie. Het tweede punt van bezorgdheid was de eigenlijke rol van machinevertaling in interculturele communicatie, waarover vertalers (zie ATA 2018) en vertaalonderzoekers hevig debatteren. Vertaalonderzoekers, die vooral machinevertaling en haar voor- en nadelen in de context van gespecialiseerde vertaling, bv. rechten (Wiesmann 2019) hebben bestudeerd, hebben onlangs de reikwijdte van hun onderzoek uitgebreid naar nieuwe contexten, zoals migratie (Macías, Ramos, & Rico, 2020) en zelfs literair vertalen (Toral 2020). Anderzijds blijft de kwaliteit van machinevertaling en de beoordeling ervan vaak ter discussie staan naast post-editing, en tijd en moeite in de context daarvan (Läubli et al. 2019; Toledo Báez 2018; García 2012).

Rekening houdend met die aspecten, besloten wij om een congres te organiseren over het gebruik van eTranslation en de voor- en nadelen ervan, gericht op professionals en overheidsinstanties van de toeristische sector in Griekenland en Cyprus. Dat betekent dat wij ons richtten op het gebruik van eTranslation door niet-vertalers, met als doel om hen te laten zien hoe machinevertaling op de meest effectieve manier kan worden gebruikt in specifieke communicatiesituaties en om hen te wijzen op andere communicatiesituaties waarin vertalingen aan de hoogste kwaliteitsnormen moeten voldoen, wat betekent dat het gebruik van machinevertaling af te raden is. Het congres was dus bedoeld om mensen te trainen in het gebruik van eTranslation in mogelijke situaties waarin vertalers meestal niet betrokken zijn of kunnen worden. Gezien de doelgroep van het congres kon het debat over kwaliteit natuurlijk niet worden uitgedrukt in theoretische termen, zoals gelijkwaardigheid op semantisch, pragmatisch en tekstueel niveau, volgens House, die in zijn herziene model de belangrijke parameter van culturele filtering toevoegt (2014).

Er werd een speciale webpagina gecreëerd om de inschrijvingen te beheren en om het evenement via sociale media te promoten. Het congres vond online plaats op 3 december 2020 en werd bijgewoond door ongeveer 70 personen uit Griekenland en Cyprus, waaronder vertegenwoordigers van overheidsinstanties, onderzoekscentra, beroepsverenigingen en ondernemingen uit de toeristische sector. Vertalers bleven in dit congres centraal staan als deskundigen in meertalige en multiculturele communicatie, die in verschillende contexten van de toeristische sector moeten worden geraadpleegd. Hun werk is van essentieel belang. Daarom hebben wij John O'Shea, hoofd van de reflectiegroep over machinevertaling van FIT Europe, uitgenodigd voor het panel van sprekers, die het standpunt van FIT Europe over de dringende behoefte aan kwaliteitsvertalingen in vele gebieden van de toeristische sector uiteenzette.

Markus Foti, het hoofd van de afdeling machinevertaling van het DGT, presenteerde de grondgedachte achter eTranslation en hoe het werkt. Daarna volgden twee praktijksessies (geleid door mezelf en Dr. Kyriaki Kourouni, docenten aan het EMT-programma van de Aristotle University of Thessaloniki) met specifieke scenario's die de mogelijkheden en de zwakke punten van eTranslation belichten. Helaas werd het seminarie niet gefilmd, aangezien veel deelnemers hun toestemming daarvoor niet gaven, maar alle deelnemers ontvingen het materiaal van de praktijksessies.

Het doel van de praktijksessies was om te tonen wat eTranslation wel en niet kan doen op het gebied van toeristische communicatie, waarbij de aandacht in de eerste plaats ging naar de twee parameters voor menselijke evaluatie van machinevertaling, namelijk nauwkeurigheid en vlotheid, zoals beschreven in de MQM-gebruiksrichtlijnen: "Nauwkeurigheid heeft betrekking op de mate waarin de doeltekst de betekenis van de brontekst nauwkeurig weergeeft [...]. Vlotheid heeft betrekking op de eentalige kwaliteiten van de bron- of doeltekst ten opzichte van overeengekomen specificaties maar onafhankelijk van de relatie tussen bron en doel." (Burchard & Lommel 2014, 6; zie ook Han & Wong 2016; Dorr, Snover, & Madnani 2009); en ten tweede over de noodzaak van respectievelijk nauwkeurigheid/geschiktheid en vlotheid in concrete, vaak cultuurgebonden contexten in toerisme. Ten slotte had het congres tot doel om de deelnemers te introduceren in de innerlijke logica en werking van eTranslation, zodat zij hun verwachtingen dienovereenkomstig kunnen bijstellen en, door relevante middelen in te brengen, de prestaties ervan kunnen helpen verbeteren. Vanaf het begin werd benadrukt dat de gebruikte voorbeelden uitsluitend betrekking hadden op: (a) communicatiesituaties in het toerisme, waar gewoonlijk geen vertalers worden ingezet; en (b) algemene benaderingen om informatie op te stellen, die echter zeer nuttig kunnen zijn voor strategische doeleinden.

In mijn sessie heb ik allereerst geprobeerd om via enkele eenvoudige voorbeelden van mondelinge of schriftelijke communicatie (zoals nieuwjaarswensen) erop te wijzen dat het voor machinevertaling in het algemeen en voor eTranslation in het bijzonder soms moeilijk is om zelfs eenvoudige culturele elementen of context doeltreffend te beheren, zoals blijkt uit voorbeelden I t.e.m. III, alhoewel het waar is dat neurale machinevertaling (NMT) veel beter omgaat met realia en cultuur.

Voorbeeld I

El Το Υπουργείο Τουρισμού σας εύχεται χρόνια πολλά και ευτυχισμένος ο νέος χρόνος

En The Ministry of Tourism wishes you happy and happy New Year

Fr Le Ministère du Tourisme vous souhaite bonne et bonne année

In dat zeer eenvoudige voorbeeld kan het systeem de Griekse wens "χρόνια πολλά" (letterlijk: "vele jaren", wat betekent: moge je lang leven, een uitdrukking die wordt gebruikt voor een verscheidenheid aan vieringen, zoals religieuze feestdagen, verjaardagen, jubilea, enz.) niet nauwkeurig vertalen vanwege het beperkte vermogen om culturele equivalenten weer te geven; een probleem dat kan worden verholpen door het systeem te voeden met relevante hulpbronnen.

Voorbeeld II

El Το γραφείο μας σας εύχεται καλά Χριστούγεννα και ευτυχισμένο το νέο έτος

En Our office wishes you a Merry Christmas and Happy New Year

Fr Notre bureau vous souhaite un joyeux Noël et une bonne année

Het systeem kan, in tegenstelling tot een vertaler, geen onderscheid maken tussen het soort "kantoor" als dat niet expliciet wordt aangegeven. Maar zelfs als het expliciet wordt aangegeven, kan de resulterende letterlijke vertaling naar een heel andere werkelijkheid verwijzen, zoals blijkt uit het volgende voorbeeld.

Voorbeeld III

El Το τουριστικό γραφείο μας σας εύχεται καλά Χριστούγεννα και ευτυχισμένο το νέο έτος

En Our tourist office wishes you a Merry Christmas and Happy New Year

Fr Notre bureau de tourisme vous souhaite un joyeux Noël et une bonne année

De letterlijke vertaling van de term "τουριστικό γραφείο" (wat "reisbureau" betekent in het Grieks) in het Engelse "tourist office" is foutief, aangezien het laatste verwijst naar een openbare eenheid voor toeristische informatie/dienstverlening en niet naar een particuliere onderneming. Een professionele vertaler, die onmiddellijk de context ziet, zou de term correct hebben vertaald.

Voorbeeld IV

El Το Γραφείο Tαξιδίων μας σας εύχεται καλά Xριστούγεννα και ευτυχισμένο το νέο έτος

En Our travel agency wishes you a Merry Christmas and Happy New Year

Fr Notre agence de voyages vous souhaite un joyeux Noël et une bonne année

Enkel als we het systeem een overduidelijke en cultureel neutrale tekst leveren zoals in voorbeeld IV, krijgen we een vertaling die voldoet. Uiteraard hebben we geen rekening gehouden met de gevallen van niet-christelijke landen en klanten, maar hebben we concrete voorbeelden gebruikt om de complexiteit van taal te benadrukken, zelfs in relatief eenvoudige contexten, zoals die van nieuwjaarswensen, en vooral de reikwijdte van de communicatie: nieuwjaarswensen gericht aan klanten en partners, evenals openbare communicatie, moeten vertaald worden met zowel nauwkeurigheid/geschiktheid als vlotheid. Daarom moet het gebruik van eTranslation aan concrete voorwaarden voldoen als het nuttig wil zijn.

Na deze voor de deelnemers aan het congres nogal teleurstellende maar ook verhelderende start, ging ik verder met situaties waarin het systeem echt heel nuttig kan zijn voor professionals en overheden, bv. voor de vertaling van meertalige beoordelingen op sociale media en specifieke websites, op basis waarvan ze hun beleids- en zichtbaarheidsacties kunnen aanpassen. In dat specifieke geval kan eTranslation gebruikt worden om de algemene teneur van beoordelingen of van de inhoud van websites van bestaande en, meer nog, van opkomende markten te achterhalen. In die gevallen kan eTranslation gebruikt worden om een nauwkeurigere vertaling te krijgen dan via andere systemen, zoals blijkt uit het volgende voorbeeld van het Roemeens naar het Grieks.

Ro Nu recomand

5,0 A apreciat· Doar panorama ce se poate admira din balcon.

Nu a apreciat· Mobilier vechi, patul foarte neconfortabil, usa balconului din lemn si foarte zgomotoasa.

Nu as recomanda sejur aici.

Chicineta vai de ea...

El Δεν το συνιστώ.

5.0 Εκτίμησε· Μόνο τη θέα που μπορείτε να θαυμάσετε από το μπαλκόνι.

Δεν εκτίμησε· Παλιά έπιπλα, πολύ άβολο κρεβάτι, ξύλινη μπαλκονόπορτα και πολύ θορυβώδη.

Δεν θα συνιστούσα να μείνετε εδώ.

Το κουζινάκι της αλίμονο...

De vertaling van het commentaar op de keuken door Google Translate ("Η μικρή κουζίνα πηγαίνει από αυτήν", letterlijk: het keukentje gaat vanzelf) slaat nergens op, terwijl eTranslation een klungelige vertaling biedt, die echter wel te begrijpen is.

Aan de hand van meer voorbeelden wees ik erop dat, wanneer we de vertaling niet kunnen controleren omdat we de taal niet spreken, en net in die gevallen kan eTranslation uiteraard nuttig zijn, we echter vooraf moeten beslissen of een communicatie met mogelijke blunders belangrijker is dan hoegenaamd geen communicatie. Of, met andere woorden, of communicatie absoluut noodzakelijk is, zelfs met enkele blunders, terwijl bij openbare communicatie altijd een beroep moet worden gedaan op vertalers.

eTranslation kan bijvoorbeeld heel nuttig zijn voor de reserveringsbalie van een hotel, vooral bij de communicatie met klanten voor hun aankomst, voor de vertaling van zowel de verzoeken van de klanten als de antwoorden van het hotel. Dat soort communicatie is nogal beperkt en gestandaardiseerd. Hoewel de meeste websites in veel verschillende talen worden vertaald en een extranet hebben voor de communicatie van ondernemingen met klanten, schrijven die laatste vaak in hun eigen taal. In zulke gevallen kan eTranslation nuttig zijn, aangezien de relevante onderwerpen meestal vrij concreet zijn: bv. een viering tijdens een verblijf, een reservering in restaurant X op dag X, enz. Het is gemakkelijk om medewerkers op te leiden in de specifieke kenmerken van het systeem, zodat zij op zulke verzoeken kunnen reageren.

Het bleek dat eTranslation ook nuttig kan zijn om een algemeen beeld te krijgen van de inhoud van een contractuele tekst, zoals de uit het Grieks in het Frans vertaalde verkoopovereenkomst van een vakantiepakket, en van een juridische tekst, zoals de in het Grieks vertaalde Roemeense wetswijziging inzake toerisme. Die vertalingen zijn echter geenszins officieel en kunnen niet worden gebruikt om een overeenkomst te sluiten. Ten slotte gaven we voorbeelden van het verzamelen van informatie op buitenlandse websites over het imago van Griekenland als reisbestemming, met verwijzing naar een Braziliaanse website met inhoud geschreven in het Braziliaans Portugees zonder vertaling in andere talen; en ook van de vertaling van informatieve teksten over Griekenland en Cyprus, die de basis kunnen vormen voor nieuwe teksten die die landen op buitenlandse markten promoten.

De webinar maakte duidelijk dat eTranslation, ondanks zijn beperkingen, nuttig kan zijn in gevallen waarin communicatie essentieel of dringend is, of wanneer men de grote lijnen van een tekst moet weten of informatie moet verzamelen om een beleid of strategie te kunnen bepalen. Het kan specifieke situaties van informele communicatie ondersteunen, zoals in het geval van hotels, waarbij het gepersonaliseerde klantenbeheer wordt vergemakkelijkt, terwijl er altijd rekening wordt gehouden met mogelijke communicatieblunders. Het kan ook strategische bewaking ondersteunen, d.w.z. het opvolgen van toeristische ontwikkelingen in vele talen, waardoor overheidsinstanties en ondernemingen hun strategie en aanpak kunnen vormgeven op basis van verschillende, meertalige gegevens. Het kan echter in geen geval worden gebruikt voor openbare en officiële communicatie, waar enkel vertalers efficiënte vertalingen van hoge kwaliteit kunnen leveren, die rekening houden met de verschillende aspecten van communicatie, vooral met culturele bijzonderheden die nodig zijn voor een doeltreffende communicatie in uiteenlopende contexten.

Het congres kreeg overweldigende positieve beoordelingen en we werken momenteel aan het vervolg ervan, in de hoop dat we binnenkort over enkele nieuwe elementen beschikken die richting kunnen geven aan het praktische gebruik van eTranslation binnen toerisme en andere sectoren. De resultaten van het systeem zullen zeker blijven verbeteren, zolang het voortdurend gevoed wordt met relevante bronnen. Wij hopen dat de deelnemers er nota van hebben genomen en toeristische taalbronnen (ELRC-share) ter beschikking zullen stellen om de ontwikkeling ervan te ondersteunen.

Referenties

Burchardt A. & Lommel, A. (2014). Guide to selecting MQM issues for the MT Evaluation Metric. In Practical Guidelines for the Use of MQM in Scientific Research on Translation Quality, http://www.qt21.eu/downloads/MQM-usage-guidelines.pdf.

Dorr, B., Snover, M. & Madnani, N. (2009). Part 5: Machine translation evaluation. In Bonnie Dorr (Ed.), DARPA GALE program report, https://www.cs.cmu.edu/~alavie/papers/GALE-book-Ch5.pdf.

Durán Muñoz, I. (2011). Tourist translations as a mediation tool: misunderstandings and difficulties. Cadernos de Traducão, 27, 29-49. DOI: 10.5007/2175-7968.2011v1n27p29.

FIT Position Paper on Machine Translation, https://www.fit-ift.org/fit-position-paper-on-machine-translation.

García, I. (2012). A Brief History of Postediting and of Research in Postediting. Anglo Saxonica, 3(3), 291-310, http://ulices.letras.ulisboa.pt/wp-content/uploads/2016/07/anglosaxonica-iii-03-1.pdf.

Han L. & Wong D. F. (2016). Machine translation evaluation: A survey. Computing Research Repository (CoRR, abs/1605.04515).

House, J. (2014). Translation Quality Assessment. Past and Present. London/New York: Routledge.

Läubli, S., Amrhein, Ch., Düggelin, P., Gonzalez, B., Zwahlen, A. & Volk, M. (2019). Post-editing Productivity with Neural Machine Translation: An Empirical Assessment of Speed and Quality in the Banking and Finance Domain. In Proceedings of Machine Translation Summit XVII Volume 1: Research Track. Dublin: European Association for Machine Translation, https://arxiv.org/abs/1906.01685.

Liu, X., Mehraliyev, F., Liu, C., & Schuckert, M. (2020). The roles of social media in tourists’ choices of travel components. Tourist Studies, 20(1), 27–48. DOI: 10.1177/1468797619873107.

Macías, L., Ramos, M. & Rico, C. (2020). Study on the Usefulness of Machine Translation in the Migratory Context: Analysis of Translators’ Perceptions. Open Linguistics, 6(1), 68-76. DOI: 10.1515/opli-2020-0004.

Pablo de Carlos, Elisa Alén, Ana Pérez-González & Beatriz Figueroa (2019) Cultural differences, language attitudes and tourist satisfaction: a study in the Barcelona hotel sector. Journal of Multilingual and Multicultural Development, 40(2,) 133-147, DOI: 10.1080/01434632.2018.1493114.

Toledo Báez, M. C. (2018). Machine Translation and Post-editing: Impact of Training and Directionality on Quality and Productivity. Revista Tradumàtica, 16 24-34. DOI: 10.5565/rev/tradumatica.215.

Toral, A. (2020). Machine Translation of Novels in the Age of Transformer. In Jörg Porsiel (Ed.), Maschinelle Übersetzung für Übersetzungsprofis (pp. 276-295). Berlin: BDÜ Fachverlag, https://arxiv.org/abs/2011.14979.

UNWTO (2020). Tourism Highlights, https://www.e-unwto.org/doi/book/10.18111/9789284422456. 

UNWTO INTERNATIONAL TOURISM AND COVID-19 https://www.unwto.org/international-tourism-and-covid-19.

Wiesmann, E. (2019). Machine Translation in the Field of Law: A Study of the Translation of Italian Legal Texts into German. Comparative Legilinguistics, 37(1), 117-153. DOI: 10.14746/cl.2019.37.4.